موضوع: كتاب الطهارة/أحكام التخلي /حرمت رو به قبله اختصاص به سینه و شکم و عورت با هم است یا نه ؟ - اقسام دلالت روایات در این بحث

فرع دوم از مساله چهاردهم : استقبال و استدبار قبله در حالت تخلی آیا مقادیم بدن انسان است یا به عورت انسان است؟

صاحب عروه فرمودند که جلوی بدن حرام است رو به قبله یا پشت به قبله واقع شود و منظور از جلوی بدن، سینه و شکم است لذا اگر عورت خود را به سمت شرق و غرب بگیرد با اینکه سینه و شکم به سمت قبله است مرتکب حرام شده است و احتیاط واجب آن است که اگر بدن به سمت قبله نبود عورت به سمت قبله نباشد که اگر عورت به سمت قبله باشد مرتکب حرام شده است

دلیل تارة روایات است و اخری اجماع و تسالم اصحاب است که اگر دلیل حرمت استقبال و استدبار روایات باشد روایات از نظر دلالت متفاوت است ، وجوه تفاوت و اختلاف دلالت :

اول : برخی از این روایات فرقی بین استقبال قبله به سینه و شکم و عورت نگذاشته اند بلکه به صورت مطلق نهی کرده اند مثل حدیث مناهی جلسه قبل

دوم : برخی از استقبال و استدبار نهی شده به طوری که مقید به چیزی نشده است فقط فرمود لا تستقبل القبله و لا تستدبرها

سوم : در برخی از روایات به صورت مقید نهی شده که عورت را به سمت قبله منحرف نکنید و حرف از بدن نیست مثل روایت نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم): أَنَّهُ نَهَى أَنْ يَبُولَ الرَّجُلُ وَ فَرْجُهُ بَادٍ لِلْقِبْلَةِ [1] مرحوم فاضل مقداد در التنقیح به همین روایت فتوا داد و مرحوم اقای حکیم فرمودند منظور مشهور همین است که منظور از مقادیم بدن این است که عورت به سمت قبله نباشد چون بعید است که کتف را به سمت شرق و غرب برده و عورت را به قبله گرفته بگوییم کار حرامی نکرده است لذا آنچه بدست می آید این است که مراد مشهور از مقادیم بدن همان عورت است و کاری به سینه و شکم ندارد ، از آن طرف غائط به سمت قبله نمی شود مگر اینکه بخوابد و... لذا ایشان در تایید فرمایش فاضل مقداد می گوید که از حدیث مناهی بر می آید که عورت به سمت قبله نباشد چون دارد به بول، نه سینه و شکم.

نقد مرحوم آقا ضیاء الدین عراقی در کتاب تبصرة المتعلمین ج ۱ ص ۱۴۶ به اقای حکیم : که این کلمه بالبول هرگز حرمت و نهی را اختصاص به عورت نمی دهد چون خود بول و الغائط قرینه است که مراد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از حرمت ، استقبال عورت نیست بلکه مراد ایشان همان استقبال جلوی بدن است

نظر استاد : استقبال بدن به سمت قبله حرام است و این حرمت از روایات بدست نمی آید چون دلالت روایات مختلف است و فهم علما هم مختلف شده لذا آنچه ما از این روایات می فهمیم که سینه و شکم حرام است به سمت قبله باشد آنهم سینه و شکمی که ملازم با عورت باشد یعنی آن زمانی استقبال حرام است که جهت عورت و هم سینه و شکم به سمت قبله باشد اما اگر سینه و شکم به سمت قبله باشد اما جهت عورت به سمت قبله نباشد حرام نیست

شاهد استاد : در برخی از روایات کلمه باء آمده بالبول و الغائط که صاحب جواهر ج ۲ ص ۸ این باء را به معنای «فی» معنا می کند یعنی فی هذا الحال یعنی در حال بول و غائط کردن حرام است رو به قبله بودن پس صرف مقادیم بدن رو به قبله بودن حرام نیست بلکه زمانی حرام است که ملازم با عورت باشد

اما اگر مدرک تسالم و اجماع فقها باشد کما هو الحق در اینجا می شود فتوا داد که همه فقها می گویند متخلی حق ندارد سینه و شکم به سمت قبله باشد که هم اجماع منقول و هم محصل داریم ولی یک مخالف هست که فاضل مقداد می‌باشد که اگر مخالف اجماع معلوم النسب باشد ضرری به اجماع نمی زند

اما اشکال این است که در میان فقها و قدما برخی حکم به استحباب کرده اند و برخی اختصاص به صحرا و ابنیه داده اند که این بحث در فرع بعدی مطرح می شود

نکته : حرام بودن استقبال مربوط به بول است اما در غائط تصور نمی شود چون سمت آن به سمت پایین است مگر کسی که بخوابد و این کار را بکند مگر مریض که مضطر باشد که مشکلی ندارد.