موضوع: كتاب الطهارة/أحكام التخلي /آیا بیت المقدس در حکم حرمت ، ملحق به کعبه می شود یا نه ؟ - حکم استبراء و استنجاء رو به قبله - در دوران مضطر بودن بین استقبال و استدبار کدام مقدم است ؟ - دوران بین تستر از بیننده و رو به قبله بودن

فرع چهارم : قبله مسلمین که از طرف خداوند منسوخ شده مثل بیت المقدس آیا در احکام تخلی ملحق به کعبه معظمه می شود یا نه ؟

فقها می فرمایند که ملحق نمی شود چون اگر دلیل ما روایات اهل بیت علیهم السلام باشد قبله در این روایات انصراف به قبله فعلی یعنی کعبه دارد و شاهد بر انصراف، روایات زیادی است که در اطراف آداب و فضائل و احکام کعبه وارد شده که همه این روایات نشان دهنده یک محتوا است که آن تکریم قبله مسلمین است و وهن به آن حرام است ضمن اینکه قرینه قطعیه می شود که قبله یهود و نصاری و ... را شامل نمی شود

اگر دلیل ما اجماع باشد معقد اجماع کعبه است و شهرت فتوائیه هم کعبه است چون هر کجا بحث از قبله غیر مسلمین است اضافه می کنند که قبله یهود اما آنجایی که اضافه نمی کنند قبله مسلمین است و نمی گویند قبله مسلمانان چون کعبه علم بالغلبه است

فرع پنجم : آیا در حال استبراء و استنجاء روبه قبله بودن حرام است یا نه ؟ حرام نیست گرچه مطابق با احتیاط ترک است دلیل این است که ادله ما که رو به قبله بودن یا پشت بودن حرام است برای بول کردن است شخصی بنام محمد باقر سبزوای در کتاب الذخیره که ایشان قائل به تعمیم شد که در بول و چه استبراء و استنجاء و دلیل ایشان موثقه عمار است عن عمار عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: «قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ يُرِيدُ أَنْ يَسْتَنْجِيَ كَيْفَ يَقْعُدُ قَالَ كَمَا يَقْعُدُ لِلْغَائِط» [1] . که یک سوالی از امام شده که مردی که می خواهد بعد از غائط استنجا کند چگونه بنشیند ؟ حضرت فرمودند مثل غائط بنشیند یعنی حق ندارد رو به قبله بنشیند.

اشکال: این موثقه برای کیفیت نشستن در استنجاء وارد شده است چون درباره کیفیت آن بین امامیه و عامه اختلاف است

برخی از عامه(شافعیه) قائل به وجوب استرخاء شدند؛ برخی از اهل سنت(حنفیه) قائل به استحباب استرخاء شدند در صورتی که شخص روزه نباشد. استرخاء به این معناست که شخص هنگام تخلی پاهای (ران)خود را باز کند به سبب اینکه محل منقبض نشود معناه أن یوسّع و تفرّج فخذیه و إسترخاؤه لئلّا ینقبض المحل علی ما فیه من الأذی فیؤدّی ذلک إلی بقاء النجاسة (شرح الزرقانی علی مختصر أبی الضیاء المالکی، ج1، ص76)

موثقه ناظر به نفی نظر عامه است که استرخاء نیازی نیست.

ضمن اینکه اگر مدرک ما در حرمت استقبال و استدبار، روایات باشد روایات این نظر را رد می کند و اگر مدرک، اجماع باشد قدر متیقن از اجماع استقبال است و ربطی به استنجاء و استبراء ندارد.

چرا احتیاط در ترک استقبال است ؟ چون احتیاط حسن و خوب است

فرع ششم : اگر کسی به یکی از این دو امر استقبال یا استدبار مضطر شد کدام را مقدم بدارد ؟ مرحوم سید از یک طرف حکم به تخییر می دهد و از طرف دیگر احتیاط به استدبار می دهد که رو به قبله را اختیار نکند

وجه تخییر: بخاطر قاعده تزاحم که کبری قاعده تزاحم اینجا جاری است و آن این است که دو تا تکلیف هر دو الزامی است و یک قدرت بیشتر ندارم که برای هر دو مصرف شود

چرا احتیاط بر اختیارِ استدبار است نه استقبال ؟ چون یکی از این دو تا محتمل الاهمیه و دیگری مهم است و مرجحات باب تزاحم جاری می شود که هرکدام از این دو طرف متزاحمین اهم یا محتمل الاهمیة باشد برتری دارد و حرمت استقبال اهمیت آن بیش از حرمت استدبار است و در اینجا اگر این نظر را انتخاب کنیم دیگر این احتیاط وجوبی است نه ندبی[2] .

اگر مدرک استقبال و استدبار شهرت فتوائیه و اجماع باشد این مساله مندرج تحت قاعده تزاحم نمی شود بلکه مندرج تحت قاعده دوران بین تعیین و تخییر است که در این دوران اصاله عدم تعیین جاری می شود و این تخییر شرعی است و این ‌احتیاط ندبی است

فرع هفتم : اگر روبه قبله ننشیند و رو به شرق یا غرب بکند و بیننده محترمی او را نگاه کند اینجا فقها فرمودند که بر او واجب است رو به قبله ننشیند و برای خودش ساتری ایجاد کند تا او را نبیند حال چه مدرک ، روایات و چه اجماع باشد فرقی ندارد چون وجوب تستر اهم از وجوب ترک استدبار و استقبال است و اگر دوران امر حاصل شد که تستر کند یا استقبال کند بر او واجب است تستر ولو اینکه به سمت قبله باشد به قاعده تزاحم چون وجوب تستر محتمل الاهمیة است نسبت به استقبال که مهم است چون ملاک حرمت بیننده اقوی از استقبال است.