موضوع: كتاب الطهارة/الاستنجاء /دو دسته روایات در مورد تعداد شستن مخرج بول با آب قلیل - اشکالات به روایات - نظر استاد

بحث این بود که درباره شستن مخرج بول دو قول بود یکی اینکه دوبار با آب قلیل شسته شود و دوم اینکه یک بار کافی است و روایات هم دو دسته اند که دسته اول کلمه مرتین دارد :

منها حسنه حُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْبَوْلِ يُصِيبُ الْجَسَدَ قَالَ صُبَ‌ عَلَيْهِ‌ الْمَاءَ مَرَّتَيْنِ.[1] ( جسد به معنای بدن نیست بلکه بخاطر ادب بوده )

مرحوم علامه مجلسی در مرأة العقول ج ۱۳ ص ۶۴ فرمودند ظاهر این حدیث مخرج بول نیست و غیر آن است چون کلمه جسد آمده اما نظر ما این است که اسم بردن جسد به عنوان ادب است اما نظر مرحوم علامه مجلسی را هم قبول داریم اما از این راه که از کلمه اصابه می فهمیم که اطراف مخرج منظور است

منها: عن نَشِيطِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ كَمْ يُجْزِي مِنَ الْمَاءِ فِي الِاسْتِنْجَاءِ مِنَ الْبَوْلِ فَقَالَ بِمِثْلَيْ مَا عَلَى‌ الْحَشَفَةِ مِنَ الْبَلَلِ[2]

تقریب استدلال : اینکه کلمه مِثلَی در اصل مثلین است و هر مثلی یک غسله است پس منظور از مِثلَی دو تا غسله است تا دوبار باید شسته شود. مرحوم علامه حلی همین مطلب فوق را هم دارند یا سلار در کتاب مراسم یا شیخ طوسی در مبسوط و ابن بابویه و ..... دارند

مرحوم علامه در مختلف این مطلب را قبول ندارند و ‌می فرمایند که برای شستن مخرج بول حدی قرار داده نمی شود و ازاله نجاست کافی است لا تتقدر بقدر ، بعد می فرماید که اینکه امام علیه السلام کلمه مثلی دارد در صورتی که سند حدیث را سالم بدانیم حمل بر غالب می شود چون غالبا مخرج بول با یک بار پاک نمی شود لذا امام در مقام دو بار شستن نیستند ضمن اینکه همین روایت فوق با روایت دیگر از نشیط معارضه دارد و این روایت که «بمثله» دارد مرسل است و مثل هم به معنای غسله واحده است

جواب اشکال مرحوم حلی از جانب شیخ طوسی : ( شیخ طوسی این مطلب را خودشان در کتابشان آورده اند و می توان این را به عنوان جواب به علامه حلی استفاده کرد )

اولا : روایت نشیط مرسل است چون در روایت مرسل با کلمه عن بعض اصحابنا آمده است.

ثانیا : روایت اول ایشان مسند است و مضمون آن مخالف با روایت مرسل است و لذا احتمال دارد که راوی فهم خودش را گفته باشد که یک بار کافی است و خودش گفته عن نشیط عن بعض أصحابنا، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: يجزي من البول أن يغسله بمثله.

ثالثا : اگر قبول کنیم که امام فرمودند نه راوی ولی منظور از مثله یکبار نیست بلکه به اندازه ای است که آن رطوبتی که از مخرج بول ظاهر شده از بین برود و ضمیر به مثله این است که بمثل ما خرج من البول آنوقت بیش از مِثله می شود.

اشکال مرحوم اقای خویی در دلالت حدیث مسند نشیط :

کلمه بلل در حدیث یعنی رطوبت و رطوبت یک دهم قطره است و در حدیث دارد مثلیه البلل یعنی دو دهم قطره لذا اگر بخواهد این مقدار آب بریزد مخرج بول شسته نمی شود و پاک نمی شود.

اشکال استاد بر استدلال مرحوم آقای خویی : در مرسله نشیط تعبیر به مثله دارد که اگر مثل به معنای یک دهم بلل باشد لازم می آید کلام امام علیه السلام خلاف واقع فرموده باشند و معاذ الله پس قطعا مثل یک قطره است و مثلی هم دو قطره است و گفتن این حرف از امام علیه السلام لغو می شود.

فتحصل : که این دسته از روایات از نظر ظهور مجمل است و حد دلالت آن همان است که مرحوم‌ علامه در مختلف فرموده که حمل بر غالب شود و روایت در صدد بیان تعداد نیست پس سه احتمال از حدیث فهمیده شد یکی دوبار شستن و دوم اشاره به مقدار شستن ندارد و سوم که مثله یعنی دو دهم طوبت روی مخرج بول ریخته شود.

دسته دوم روایات : یک بار شستن را کافی می داند و صحیحه است مثل صحیحة جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا انْقَطَعَتْ دِرَّةُ الْبَوْلِ‌ فَصُبَّ الْمَاءَ[3] ، کلمه «دِرّة» شیر زیاد را می گویند و این را امام علیه السلام برای سیلان و جاری شدن بول ذکر کردند که وقتی این جریان و سیلان قطع شد فرمودند آب بریز و اطلاق دارد و از این اطلاق یک بار کافی بودن فهمیده می شود و قرینه ای برای انصراف از این اطلاق نفرمودند.

مرحوم علامه مجلسی می فرماید که حدیث فوق دلالت دارد که بین استبراء و صبر مخیر هستید یعنی صبر کنید که کاملا بول قطع شود یا اینکه استبراء کنید و شاید این احتمال باشد که قطع سیل بول با استبراء است ولی این بعید است.

نظر استاد : بر این تفصیل مرحوم علامه مجلسی شاهدی نداریم و ظاهر روایت این است که امام (علیه السلام)می فرماید یک بار شستن کافی است و بیان می کنند که مخرج بول با کشیدن بر دیوار و ... پاک نمی شود نظیر صحیحه زراره از امام باقر علیه السلام که : وَ أَمَّا الْبَوْلُ فَإِنَّهُ لَا بُدَّ مِنْ غَسْلِهِ[4] که باید مخرج بول شسته شود پس یک بار کافی است.