موضوع: كتاب الطهارة/الوضوء /غایات الوضوء

بحث در مورد غایات وضوی واجب است یعنی به چه علت یک وضویی واجب می‌شود ؟ مرحوم سید در عروه مواردی را ذکر می‌کند :

مورد اول : نماز واجب است چه نماز ادایی و چه قضایی و چه برای خودش یا برای دیگری باشد. دلیل برای وجوب وضو برای نماز واجب خودش این است که وضو وجوب شرطی است یعنی شرط صحت نماز وضو است لذا وجوب وضو هرگز نفسی نیست و دلیل آیه ذیل است ﴿إِذا قُمْتُمْ‌ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُم﴾‌[1] اما دلیل وجوب وضو برای قضای نماز واجب این است که نماز ادا و قضا از نظر محل و زمان فرق دارند اما از نظر اجزا متحدند.

مورد دوم : برای اجزای فراموش شده نماز مثلاً یک سجده یا تشهد را فراموش کرده است چون اجزای فراموش شده در حکم قضا است همان‌طوری که اجزای نماز در متن نماز وضو می‌خواهند در قضای آن‌ها هم وضو می‌خواهند چون قضا عین ادا است و فقط محل ادا با قضا فرق دارد.

مورد سوم : دو سجده سهو علت وجوب وضو است اما از باب احتیاط واجب، چرا رسماً فتوا نداده‌اند؟ چون دو سجده سهو بیرون از نماز است و از اجزا و ارکان نماز محسوب نمی‌شود و اگر خللی به سجده سهو وارد شود نماز باطل نمی‌شود به همین سبب دلیلی بر اعتبار وضو در سجده سهو نداریم اما احتیاط شود و وضو گرفته شود اما به نظر استاد احتیاط مستحب است.

مورد چهارم : یکی از اجزای حج یا عمره است مثلاً طواف واجب یا عمره و دلیل روایات صحاح است : صحیحه محمد بن مسلم و علی بن جعفر قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا (علیهما السلام) عَنْ رَجُلٍ طَافَ‌ طَوَافَ‌ الْفَرِيضَةِ وَ هُوَ عَلَى غَيْرِ طَهُورٍ- قَالَ يَتَوَضَّأُ وَ يُعِيدُ طَوَافَه‌. [2]

فرع : اولاً : حج عمره واجب یا مستحب باشد وضو برای طواف و برخی از اجزای حج واجب است چون اجماع فقها بر اتمام حج و عمره است زمانی که شروع شده است و مؤید این اجماع آیه شریفه ﴿وَ أَتِمُّوا الْحَجَ‌ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّه‌﴾[3] است. فرق بین اتمام و اکمال این است که اتمام به اجزاء است اما اکمال به اوصاف است.

ثانیاً : اگر طواف مستحبی باشد نیازی به وضو نیست چون طواف مستحبی نه جزء حج است و نه عمره بلکه یک عمل مستقل است بله اگر بعد از طواف بخواهد نماز طواف بخواند باید وضو داشته باشد چون وضو شرط صحت نماز است و روایات در این زمینه زیاد است و مهمترین روایت صحیحه عبید است: عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ يَطُوفَ‌ الرَّجُلُ‌ النَّافِلَةَ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ ثُمَّ يَتَوَضَّأَ وَ يُصَلِّيَ فَإِنْ طَافَ مُتَعَمِّداً عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ فَلْيَتَوَضَّأْ وَ لْيُصَلِّ وَ مَنْ طَافَ تَطَوُّعاً وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ فَلْيُعِدِ الرَّكْعَتَيْنِ وَ لَا يُعِدِ الطَّوَافَ.[4]

مرحوم ابن ادریس در سرائر و علامه در منتهی به حکم به اعتبار وضو در طواف مستحبی کردند و شاید از آن مطلقا استفاده کرد چون روایاتی به‌طور مطلق واردشده که در طواف وضو بگیرید لذا این روایت فوق آن روایات مطلقه را مقید می‌کند که در حج و عمره مستحبی وضو واجب نیست ازاین‌جهت فقها به خاطر تقیید نظر این دو بزرگوار را ضعیف می‌دانند .

مورد پنجم : وضوی نذری یا عهد یا یمین واجب است.

اشکال فقها : اگر حکم به وجوب بشود وضو واجب نشده و امری برای وضو درست نشده است بلکه از باب وجوب به وفای به نذر است و اتفاقاً مرحوم سید در عروه یکی از جاهایی که وضو علت و غایت ندارد را مثال به نذر زده است یعنی نذر نمی‌تواند علت برای وجوب وضو باشد اینجاست که به ایشان اشکال می‌شود که چرا در بحث غایات ، نذر و عهد و قسم را غایت وضو قراردادند.

نظر استاد : هرکسی برای وضو قائل به استحباب نفسی باشد می‌تواند نذر را غایت قرار دهد اما اگر قائل نباشد به‌هیچ‌وجه نذر منعقد نمی‌شود چون دلیلی نداریم وضوی نذری واجب است و نظر امام ره هم همین است.

مورد ششم : وضو به خاطر مس کتابت قرآن واجب است.

سؤال : چه ضرورتی برای مس کتابت قرآن است تا اینکه وضو برای آن واجب باشد؟

فقها چند صورت را بیان کرده‌اند :

اول : اگر برای مس کتابت قرآن نذر کرده باشد باید وضو بگیرد.

دوم : قران در مکانی افتاده که برای جمع‌کردن آن باید مس کند.

سوم : قرآن در دستشویی افتاده که برای طهارت آن باید وضو بگیرد.

چهارم : اگر به‌قصد استشفاء به‌صورت یا بدن ، قرآن تماس پیدا کند باید وضو گرفت.

اولین دلیل : آیه قرآن است که ﴿لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُون﴾[5] آنهم با ضمیمه سه مورد زیر :

یک : مس ظاهری باشد مثل دست زدن. دوم: مراد از ضمیر لا یمسه قرآن باشد سوم: مراد از مطهرین، مطهر از حدث باشد.