موضوع: كتاب الطهارة/الوضوء /مستحبات وضو - وَضْعُ الاناء علی الید الیمنی - روایات - نظر استاد - غَسل الید قبل أن یتوضأ - روایات

مورد سوم از مستحبات وضو : آن ظرفی که برای وضو استفاده می‌کنند را در دست راست قرار دهند، کاسه‌ها دو قسم است ، تارة : کاسه‌هایی که سر آن‌ها وسیع است و اخری: سر آن‌ها تَنگ است. فقها معتقدند که آن کاسه‌هایی که سر وسیعی دارند آن را سمت راست دست قرار دهند آنگاه از آن کاسه مشتی بردارند و وضو بگیرند. مرحوم شیخ مفید در مقنعه و شیخ طوسی در مبسوط و ابن حمزه در وسیله و سلار در مراسل و ابن فهد حلی در مهذب و کلینی در کافی و غیر این فقها چنین تعبیری دارند که چه‌بسا نسبت به اصحاب داده‌اند که از این نسبت ظاهر می‌شود که ادعای اجماع دارند چون افرادی که قائل به تسامح ادله سنن هستند اجماع را کافی می‌دانند چون این عمل رجحان عقلی دارد و وجه آن این است که آب گرفتن از کاسه‌ای که سر آن باز است آسان‌تر است و ترتیب و موالات انجام می‌شود و برخی روایتی را نقل کرده‌اند که «إن الله یحب ما هو الأیسر و الأسهَل» لذا برداشتن آب درون ظرفی که سمت راست دست است آسان‌تر است.

علاوه بر اینکه روایاتی هم از خاصه و عامه واردشده، از عامه واردشده که پیامبر دوست داشتند که وضوی خودشان را و اعمال مستحبی را در همه کارها با دست راست شروع کنند. از عامه نقل شده که «أنّ النبی(صلی الله علیه و آله و سلم) کان يُحِبُ‌ التَّيَامُنَ‌ فِي طهوره و تنفله و فی شأنه كُلّه» و از خاصه : آمده که «عن النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله و سلم)‌ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُ‌ التَّيَامُنَ‌ فِي كُلِّ شَيْ‌ء»[1] . که خداوند در همه کارها دوست دارد مردم با دست راست انجام دهند.

استاد: به نظر ما این دو روایت دلالت بر استحباب قرار دادن کاسه آب وضو به دست راست ندارد بلکه دلالت بر استحباب تقدیم دست راست در امور زندگی و کارهای روزمره دارد و درباره وضو باید روایت خاص آورده شود؛ بله در برخی از روایات صحیح که از زراره در باب وضوی بیانی حکایت شده استفاده می‌شود که قرار دادن کاسه در سمت راست دست جایز نیست البته جواز به معنی الاعم است، اخبار بیانیه یا وضوی بیانیه آن روایاتی‌اند که کیفیت وضوی پیامبر را بیان می‌کنند :

متن روایت : وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان جميعا عن حماد بن عيسى، عن حريز، عن زرارة قال: قال أبو جعفر عليه السلام : ألا أحكي لكم وضوء رسول الله صلى الله عليه وآله؟ فقلنا: بلى ، «فَدَعَا بِقَعْبٍ‌ فِيهِ‌ شَيْ‌ءٌ مِنْ مَاءٍ- فَوَضَعَهُ بَيْنَ يَدَي[2] » روایت ادامه دارد . قعب : آن مَشکی را می‌گویند که از چوب ساخته شده و گود است و این مشک جلوی پیامبر بود در هنگام وضو و در روایت نیست که دست راست پیامبر بوده است.

جواب استاد : این صحیحه در مقام بیان کیفیت و اذکار وضوی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بوده است لذا این روایت با بحث اجماع فقها در تنافی نیست.

سؤال : چرا در متن عروة کلمه یَغترِف به جای یتوضأ آمده است؟ جواب: چون یغترف به معنای مشت کردن آب است طبیعی است هنگام وضو یک مشت آب برداشته می‌شود و آن کاسه‌ای که درون آن آب است مستحب است طرف راست باشد.

اگر سر کاسه تنگ باشد نیازی نیست آن را در دست راست بگیرد بلکه می‌تواند در دست چپ بگیرد و آب را به دست راست بریزد و مدرکی برای آن نیست غیر از اینکه صاحب جواهر و هم صاحب حدائق در ج ۲ آورده‌اند، حال اگر کسی خواست از حوض وضو بگیرد فقها فرمودند استحبابی ندارد و فقط آن استحباب در ظرف است اما محتمل که فتوا داده شود که مستحب است حوض را طرف راست خودش قرار دهد.

نکته : این استحباب مال کسی است که مباشرةً وضو می‌گیرد اما برای نائب چنین استحبابی نیست.

مورد چهارم از مستحبات وضو: شستن هر دودست قبل از برداشتن آب است اما متفاوت است جایی که محدث به حدث خواب و بول باشد یک‌بار شسته شود و اگر محدث به حدث غائط باشد دو بار شسته می‌شود. مرحوم شیخ طوسی هم در خلاف و مبسوط و بسیاری از متأخرین نقل کرده‌اند و حتی ادعا کردند که مخالفی ندیده‌اند و فقط مخالف شهید در لمعه و کتاب نفلیه است و این مخالف چون معلوم النسب است ضرری به اجماع نمی‌زند.

استاد: بهترین دلیل بر این استحباب صحیحه حلبی است ، متن روایت : محمد بن الحسن بإسناده، عن محمد بن أحمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن حماد بن عثمان، عن عبيد الله بن علي الْحَلَبِيِ‌ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْوُضُوءِ كَمْ يُفْرِغُ الرَّجُلُ عَلَى يَدِهِ الْيُمْنَى قَبْلَ أَنْ يُدْخِلَهَا فِي الْإِنَاءِ قَالَ وَاحِدَةٌ مِنْ‌ حَدَثِ‌ الْبَوْلِ‌ وَ اثْنَتَانِ مِنْ حَدَثِ الْغَائِطِ وَ ثَلَاثٌ مِنَ الْجَنَابَةِ.[3] و همچنین حسنه حَرِيزٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: يَغْسِلُ الرَّجُلُ يَدَهُ مِنَ النَّوْمِ مَرَّةً وَ مِنَ الْغَائِطِ وَ الْبَوْلِ مَرَّتَيْنِ وَ مِنَ الْجَنَابَةِ ثَلَاثاً.[4]

سؤال : در روایت حریز غائط و بول به‌صورت عطف آمده است و معلوم می‌شود که برای هر دو، دو بار شسته شود لذا مخالف با روایت صحیحه حلبی است آیا بین این دو روایت تعارض است یا نه ؟ جواب از سه جهت است :

جهت اول : غالباً بول با غائط خارج می‌شود لذا هرگز «مرتین» نشان نمی‌دهد که برای بول است بلکه برای غائط است به قرینه عدم تکرار کلمه «مِن».

جهت دوم : استحباب دو بار برای مجموع بول و غائط است بنابر این‌که قائل به تداخل هستیم یعنی اقل در اکثر مندرج می‌شود که شستن بول یک‌بار (اقل) است و شستن غائط دو بار (اکثر) است و امام دیدند نیازی نیست جدا ذکر شود و فرمودند دو بار.

جهت سوم : اجماع اصحاب بر استحباب دو بار شستن دست در غائط است نه بول و این اجماع قرینه است که منظور امام از مرتین بول نیست و فقط مال غائط است و لااقل اصحاب از این روایت حریز اعراض کرده‌اند که دیگر توان معارضه با صحیحه را ندارد.