موضوع: كتاب الطهارة/الوضوء /مستحبات وضو - ادامه طوائف روایات تعداد شستن اعضای وضو - روایات - نظر استاد در این دسته روایات - اقوال دیگر در این مسئله - نظر نهایی استاد

طایفه چهارم: روایاتی که درباره وضوی پیامبر و امیرالمؤمنین علیهماالسلام واردشده است که سیاق روایت با التزام شروع‌شده است مَا كَانَ‌ وُضُوءُ عَلِيٍ‌ (علیه السلام) إِلَّا مَرَّةً مَرَّةً.[1] و مثل مرسله صدوق که وَ اللَّهِ مَا كَانَ وُضُوءُ رَسُولِ اللَّهِ إِلَّا مَرَّةً مَرَّةً.[2] مرحوم حکیم دو توجیه کردند:

توجیه اول: از این روایت به دست می‌آید که افضل در ترک شستن بار دوم از اعضای وضو است.

توجیه دوم: به ما شیعیان توصیه می‌کنند که در شستن صورت و دست‌ها به آن حد فضیلت مداومت بشود و آن همان یک بار شستن است.

نظر استاد: این توجیه کافی نیست چون روایات تثنیه شرح بر این روایت است که هرکجا عملی از معصوم صادر شود آنگاه قولی از معصوم نقل شود آن قول معصوم شرح و تفسیر عمل و فعل معصوم است، ائمه علیهم‌السلام با این عمل نشان دادند که عامه در اشتباه‌اند که منکر یک بار شستن هستند لذا عملاً صورت و دست را یک بار شستند تا خط بطلان بر وضوی عامه کشیده باشند. اما اقوال ائمه علیهم‌السلام برای این است که عامه سومی را مستحب می‌دانند اما ائمه علیهم‌السلام بار سوم را بدعت می‌دانند و بار دوم مستحب است.

مرحوم آقای خویی[3] حکم به اجمال روایت کردند آنگاه فرمودند شاید یک بار شستن اعضای وضو از احکام اختصاصی معصومین علیهم‌السلام باشد و ربطی به ما ندارد مثل‌اینکه بر مسلمان‌ حرام است در حال جنابت وارد مسجد شوند اما بر پیامبر و اهل‌بیت علیهم‌السلام حرام نیست.

نظر استاد: این روایت مجمل نیست و مبین است چون نه اجمال مفهومی و نه مصداقی است چون همه مفهوم و مصداق مرة را می‌فهمند اما عملی را که انجام داده‌اند ازنظر سعه وسیع است و فرق واضح بین مجمل و دایره وسیع این است که عمل مجمل آن عملی است که مبین نیست اما عملی که دامنه‌اش وسیع است آن عملی است که مبین است، و این فعل در این روایت که یک بار وضو گرفتن است چندمعنا دارد، یکی: اینکه یک بار شستن واجب است و دوم: که عمل یک بار شستن نه‌تنها واجب است بلکه افضل است و بار دوم افضل نیست و سوم: که ازنظر جهت اشاره دارد که جهت صدور این عمل مخالفت با عامه است و به نظر ما جهت سوم است لذا اگر روایات مختلف وارد شد هم مرة و مثنی و مرتین به خاطر این است که به‌نوعی می‌خواهد شیعیان با عامه درگیر نشوند و یک نوع تقیه است و جمع بین آن این است که روایات یک بار شستن حمل بر واجب و بار دوم شستن حمل بر مستحب و بار سوم بدعت است پس رفع ید از این روایات جایز نیست چون عمل پیامبر و ائمه علیهم‌السلام است.

طایفه پنجم از روایات: روایتی را ابن ابی یعفور از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که ظاهر آن این است که شستن بار دوم مرجوح است نه مستحب، که افضل در ترک دوم است. متن روایت: محمد بن إدريس في (آخر السرائر) نقلا من كتاب النوادر لأحمد بن محمد بن أبي نصر البزنطي، عن عبد الكريم يعني ابن عمرو، عن ابن أبي يعفور، عن أبی عبدالله(علیه السلام) فِي الْوُضُوءِ قَالَ اعْلَمْ أَنَّ الْفَضْلَ‌ فِي‌ وَاحِدَةٍ .[4] تقریب استدلال: وقتی‌که یک بار شستن فضیلت دارد لازمه‌اش این است که دو بار شستن فضلی ندارد یعنی رجحانی ندارد و دیگر مستحب نیست و مستحب درجایی است که رجحان باشد.

اشکال استاد: این روایت ازنظر سند ضعیف است و توان مقابله و معارضه با روایات صحاح را ندارد مرحوم احمد بن محمد بن ابی نصر در کتاب النوادر که محمد بن ادریس بدون اینکه طریق خود را نقل کند مستقیماً این روایت را از نوادر نقل می‌کند لذا طریق او مجهول است.

نکته : در پایان تبیین طوائف پنج‌گانه روایات یک احتمالی را هم می‌توانیم برای جمع بین این روایات ذکر کنیم که احتمال دارد یک بار شستن را برای افرادی قرار دهیم که دین و توحید آن‌ها کامل است اما کسانی که جزء ضعفای مسلمین هستند و نمی‌توانند به واجبات تکیه کنند و واجب را خوب انجام دهند دو بار بشویند، ریشه این توجیه از صدر روایت داود رقی است، متن روایت :. محمد بن عمر بن عبد العزيز الكشي في (كتاب الرجال) عن حمدويه و إبراهيم ابني نصير، عن محمد بن إسماعيل الرازي، عن أحمد بن سليمان. عن داود الرقی دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ كَمْ عِدَّةُ الطَّهَارَةِ فَقَالَ‌ مَا أَوْجَبَهُ اللَّهُ فَوَاحِدَةٌ وَ أَضَافَ‌ إِلَيْهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) وَاحِدَةً لِضَعْفِ النَّاس‌.[5] که این توجیه منافاتی با روایات صحاح ندارد.

اقوال دیگر در این مسئله:

قول اول: از شیخ انصاری که دست چپ را احتیاط کند و دو بار شسته نشود چون احتمال دارد که مشروع نباشد.

قول دوم: از سید محمدتقی شیرازی که حتی در دست راست هم احتیاط شود مخصوصاً در وضوی ارتماسی.

سؤال: علت و ملاک این احتیاط چیست ؟ جواب: چون اگر شستن بار دوم مشروعیت نداشته باشد مسح باطل است چون آن رطوبتی که در دست است و با آن مسح می‌شود آن بلل نامشروع است.

قول سوم: از مرحوم امام ره که افضل افراد وضو اکتفای به‌یک‌بار است حتی در صورت و اگر بار دوم مشروع شد به خاطر ضعفای مؤمنین است و فتوای استحباب غَسله دوم محل اشکال است.

نظر استاد: که غَسله دوم مستحب است به پنج دلیل:

اول: چون روایات دو بار شستن صحیحه است اما روایات یک بار شستن اگرچه زیاد است اما برخی صحیحه نیست.

دوم: جمع بین روایات مرتین و مرة ممکن است که «الجمع مهما امکن اولی من الطرح» که مرة حد واجب و مرتین حد استحباب را فرموده است.

سوم: اختلاف روایات فلسفه دارد و آن رفع اذیت شیعیان است.

چهارم: برخی از این روایات شرح بر برخی دیگر هستند مثلاً روایات مثنی مثنی فعل امیرالمؤمنین و رسول خدا علیها السلام را شرح داده.

پنجم: روایات مرة به‌حسب ظاهر دلالت بر مرجوحیت غسله ثانیه نمی‌کند چون روایت ابن ابی یعفور سند آن ضعیف است.