موضوع: كتاب الطهارة/الوضوء /مستحبات وضو - ادامه موارد آن - روایات

مستحب دهم از مستحبات وضو: در شستنِ بار اول، مستحب است مرد آب را به‌ظاهر ذراع خود بریزد و در شستن دوم بر باطن ذراع خود بریزد و در زنان برعکس است منظور از ظاهر یعنی پشت آرنج و بالای آن است و جمع کثیری از فقها و متقدمین قائل به این فتوا هستند و برخی فرموده‌اند ما مستندی در روایت پیدا نکردیم فقط ابن زهره در غنیه و علامه در تذکره ادعای اجماع کرده‌اند و در المنتهی علامه دارد که «هو اتفاق علمائنا» که می‌فرمایند هو به اصل استحباب برمی‌گردد بله از اطلاق قول امام رضا علیه‌السلام می‌توانیم اصل استحباب را استفاده کنیم چون حضرت فرمودند. متن روایت: محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أخيه إسحاق بن إبراهيم، عن محمد بن إسماعيل بن بزيع، عن أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: فَرَضَ اللَّهُ عَلَى النِّسَاءِ فِي الْوُضُوءِ لِلصَّلَاةِ أَنْ يَبْدَأْنَ بِبَاطِنِ أَذْرِعَتِهِنَّ وَ فِي الرِّجَالِ بِظَاهِرِ الذِّرَاعِ‌.[1] محدثین شیعه فرض را حمل بر استحباب کردند و فرض را به معنای «قدّر و بیّن» گرفته اند نه به معنای وجب، این بیان مطلق است یعنی بین غسله اولی و ثانیه جدا نکرده ولی با اجماع منافاتی ندارد چون به خاطر کلمه «یبدأ» غسله اولی را شامل می‌شود چون ابتدا با آن غسله اولی است.

حکم خنثی: اما درباره خنثی (کسی که معلوم نیست مرد است یا زن؟): شهید اول و ثانی ره[2] و برخی از فقها حکم به تخییر کرده‌اند به این معنا که استحباب برای خنثی نیست و به نظر ما این حرف درستی است.

سؤال: چه اشکالی دارد برای خنثی هم فتوا به استحباب بدهیم مثلاً این‌طوری گفته شود که برخنثی عمل به وظیفتین مستحب است که گاهی به وظیفه مرد و گاهی به وظیفه زن عمل کند.

جواب: این فتوا یعنی عمل به وظیفتین بسیار بعید است چنانچه صاحب جواهر فرمودند.

نظر استاد: اگر قائل به تخییر باشیم که حق هم همین است دیگر این عمل مستحب نیست چون تخییر جمع بین هر دو عمل نیست و اگر قائل به استحباب باشیم دلیلی نداریم بر اینکه مستحب است خنثی عمل به هر دو وظیفه کند. فقط می‌تواند خنثی احتیاط کند مثلاً برای نماز مغرب و عشاء مثل مردها وضو بگیرد و ظهر و عصر مثل زن‌ها و تخییر او تخییر بدوی است نه استمراری و تخییر ابتدایی حُسن عقلی دارد بله اگر کسی بگوید جمع بین عملین مستحب باشد می‌شود مستحب را جاری کرد اما دلیلی نداریم.

مستحب یازدهم: که آب را از بالای هر عضوی بریزد ولی اگر بخواهد بشوید و غَسل را انجام دهد واجب است از بالا بشوید.

نظر استاد: اگر متوضی آب را از بالا به قصد غَسل جاری کند دیگر مستحب نیست بلکه بر او واجب است چنانچه متعارف هم همین است.

مستحب دوازدهم: موضعی از مواضع وضو را که احتمال می‌دهد مانع وضو باشد و واجب است که مانع را برطرف کند مستحب است آب را بر عضو جاری کند نه اینکه اعضای وضو را در آب فرو ببرد و دلیل از اخبار بیانیه است که « فغرف بها غرفة فصبّها علی وجهه فغسل بها وجهه».[3]

مستحب سیزدهم: دست را روی اعضای وضو بکشد مرحوم علامه در منتهی فرموده که مذهب فقها استناد به روایت ابی جریر رقاشی که از اصحاب امام موسی بن جعفر علیه‌السلام است که گفت چگونه وضو برای نماز بگیرم حضرت فرمودند دست را فرو نکن در حال وضو به آب و آب را به صورتت نپاش و لکن آب را روی صورت بریز آنگاه مسح کن یعنی بکش و مرور بکن روی اعضای وضو.

متن روایت: عبد الله بن جعفر الحميري في (قرب الإسناد) عن أحمد بن محمد، عن ابن محبوب، عن أَبِي جَرِيرٍ الرَّقَاشِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَى‌ (علیه السلام) كَيْفَ أَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةِ- فَقَالَ لَا تَعَمَّقْ‌ فِي‌ الْوُضُوءِ وَ لَا تَلْطِمْ وَجْهَكَ بِالْمَاءِ لَطْماً- وَ لَكِنِ اغْسِلْهُ مِنْ أَعْلَى وَجْهِكَ إِلَى أَسْفَلِهِ بِالْمَاءِ مَسْحاً- وَ كَذَلِكَ فَامْسَحِ الْمَاءَ عَلَى ذِرَاعَيْكَ وَ رَأْسِكَ وَ قَدَمَيْكَ.[4] که کلمه «فامسح الماء» دلالت بر استحباب دارد شاهد بر این مفاد اخبار بیانیه است که «لَا يَرُدُّ الْمَاءَ إِلَى الْمِرْفَق»‌.[5] که فلسفه دست کشیدن این است که آب به سمت آرنج بر نگردد.

مستحب چهاردهم: در تمام افعال وضو حضور قلب داشته باشد.

مستحب پانزدهم: از اول تا آخر وضو سوره قدر را بخواند، روایت: کسی که سوره قدر را بخواند مثل روزی که از مادر متولد می‌شود از گناهان پاک می‌شود، فقه الرضا علیه‌السلام ( که منسوب به حضرت است). «أَيُّمَا مُؤْمِنٍ‌ قَرَأَ فِي وُضُوئِهِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه»[6] .‌

مستحب شانزدهم: آیة الکرسی را بعد از وضو بخواند. عن الامام الْبَاقِرُ (علیه السلام)‌ مَنْ قَرَأَ عَلَى أَثَرِ وُضُوئِهِ‌ آيَةَ الْكُرْسِيِّ مَرَّةً أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ أَرْبَعِينَ عَاماً وَ رَفَعَ لَهُ أَرْبَعِينَ دَرَجَةً وَ زَوَّجَهُ اللَّهُ أَرْبَعِينَ حَوْرَاءَ.[7]

مستحب هفدهم: موقع وضو چشم‌ها باز باشد، در روایت است که با این کار شاید آتش جهنم را نبیند، مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم)‌ افْتَحُوا عُيُونَكُمْ‌ عِنْدَ الْوُضُوءِ لَعَلَّهَا لَا تَرَى نَارَ جَهَنَّمَ‌.[8]