موضوع: كتاب الطهارة/الوضوء /مکروهات وضو - خشک‌کردن تری اعضای وضو - اقسام روایات - اشکالات و احتمالات روایات - نظر استاد

دومین مکروه (تَمَندُل): کسی که وضو گرفته و بخواهد با حوله خشک کند کراهت دارد حتی هرگونه کشیدن و خشکی که بخواهد رطوبت وضو را بگیرد مکروه است مثلاً با گوشه لباس که این فتوا مشهور است لکن روایات در اینجا متعارض است. برخی از نصوص ما را از خشک‌کردن آثار وضو نهی می‌کند؛ این روایات سنداً ضعیف است و دلالت آن‌ها هم قابل توجیه و تأویل است و در مقابل این دسته، روایاتی که برخی صحیح و برخی ضعیف که امر به خشک‌کردن دارد و بعض فقها این دسته روایات را حمل بر استحباب کرده‌اند؛ لذا باید روایات را بررسی کرد.

دسته اول روایات: منها : ما رواه کلینی عن محمد بن یحیی ( کنیه ایشان ابوجعفر و ملقب به عطار و قمی است ) که توثیق دارد عن سلمة بن خَطّاب که روستایی در شهر ری و ایشان ضعیف است و ابراهیم بن محمد ثقفی همان فرزند محمد بن سعید است که برخی می‌گویند از امام صادق علیه‌السلام روایت می‌کرده ثقه است عن علی ابن معلیٰ که او ضعیف است عن ابراهیم ابن محمد بن حمران که اثری از او در کتاب رجال نیست پس روایت ضعیف شد.

متن روایت: الکلینی (رحمة الله علیه) عن مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْمُعَلَّى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَنْ تَوَضَّأَ فَتَمَنْدَلَ كَانَتْ لَهُ حَسَنَةٌ وَ إِنْ تَوَضَّأَ وَ لَمْ‌ يَتَمَنْدَلْ‌ حَتَّى يَجِفَّ وَضُوؤُهُ كَانَتْ لَهُ ثَلَاثُونَ حَسَنَةً[1] .

اما ازنظر دلالت : نهایت فهمی که از این حدیث مرحوم مجلسی ره و دیگران فهمیده‌اند که ترک، افضل است یعنی با حوله خشک نکند افضل است و ترک افضل مکروه نیست لذا کراهت از احکام خمسه است و از لوازم ترک مستحب نیست بله کراهت دارای دو معناست یکی: اقل ثواباً که اینجا مراد نیست و دوم: به معنای مرجوحیت که در اینجا مراد است اما از روایت استفاده نمی‌شود.

دسته دوم روایات: منها : که در سلسله سند روایت سَعد بن عبدالله قمی که ثقه است و موسی بن حسن ثقه و ایوب بن نوح ثقه و حسن بن علی بن فضال ثقه و مروان بن مسلم ثقه و اسماعیل ابن فضل ثقه است که سند مشکلی ندارد و صحیح است و ازنظر دلالت تام است.

متن روایت : الطوسی(رحمة الله علیه) بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)تَوَضَّأَ لِلصَّلَاةِ ثُمَّ مَسَحَ وَجْهَهُ‌ بِأَسْفَلِ‌ قَمِيصِهِ‌ ثُمَّ قَالَ يَا إِسْمَاعِيلُ افْعَلْ هَكَذَا فَإِنِّي هَكَذَا أَفْعَلُ[2] .

مرحوم سید مرتضی در شرح الرساله فرمود که اگر شهرت بین اصحاب بر کراهت خشک‌کردن اعضای وضو نبود ممکن بود که فتوا به عدم کراهت بدهیم بلکه فتوا به استحباب بدهیم به خاطر همین روایت دوم و مثل آن؛ لکن فقها و محدثین برای دسته دوم روایات، تأویلاتی ذکر کرده‌اند:

اول : روایات جواز خشک‌کردن اعضای وضو را حمل بر تقیه شود چون عامه بر خشک‌کردن مداومت می‌کنند.

دوم : منظور ائمه علیهم‌السلام نفی تحریم است که برخی فکر کردند حرام است حضرت فرمودند اشکالی ندارد یعنی حرام نیست.

سوم : که وضو نبوده است بلکه وَضو بوده یعنی قبل از وضو دست‌ها شسته بوده و دست را خشک کردند و بعد وضو گرفتند، این سه تأویل در وسائل ج ۱ ص ۳۳۴ آمده است.[3]

چهارم : ابوحنیفه آب وضو را نجس می‌داند و خشک‌کردن به‌نوعی رد بر ابوحنیفه است.

پنجم : اگر کسی با گوشه لباس وضو را خشک کند تمندل صدق نمی‌کند تمندل یعنی با حوله خشک کند.

ششم : خشک‌کردن شاید به خاطر عوارضی بوده مثلاً زندگی کردن در آن مناطقی که صورت با شستن گردوغبار می‌گرفت.

هفتم : ممکن است امام بخشی از اعضای وضو را خشک کرده‌اند و همه اعضا را خشک نکرده‌اند.

با وجود این تأویلات و احتمالات این دسته روایات حکم به‌اجمال می‌شود و قابل تمسک نیست، کلیه وجوه در جواهر الکلام [4] ذکر شده است.

نظر استاد: حق با مشهور است.

فرع : یکی از فروعی که بر این مسئله متفرع می‌شود این است که اگر اعضای وضو به‌توسط باد یا گرما خشک شود آیا کراهت شامل این‌ها می‌شود؟ خیر چون در روایت تمندل دارد و صدق تمندل نمی‌کند و افضل بقای آثار وضو است و در برخی روایات دارد که مادامی‌که آب وضو باقی است ثواب می‌نویسند.