موضوع: كتاب الطهارة/الوضوء /فصل فی الافعال الوضوء - وجوه اشکال بر شیخ بهایی از تفسیر کردن روایت شستن صورت در وضو - جواب استاد به اشکالات

اما اشکال خاص بر مرحوم شیخ بهایی ره بر چند وجه:

اول: مرحوم حکیم در مستمسک[1] فرمودند: بنا بر تفسیر مشهور، نزعتین در صورتی داخل در عضو صورت می‌شود که قُصاص عام باشد چون قُصاص -رستنگاه مو- عام است و هم جلوی سر و اطراف سر تا نزدیکی گوش را شامل می‌شود لذا بنابراین تفسیر نزعتین باید در وضو شسته شود به دو دلیل یکی اینکه «مِن قصاص» از متعلقات «ما» در جمله «ما دارت» است چون مای موصوله را بیان می‌کند که آنچه دست ما بر روی صورت دور می‌زند از جایی است که رستنگاه مو باشد و قرینه است بر اینکه اراده عام شده است و دوم اینکه شستن ناصیه واجب است و ناصیه به سمت انتهای نزعتین است پس به خاطر این دو دلیل استفاده می‌شود که بنا بر تفصیل مشهور حد ابهام و وسطی شامل نزعتین و ناصیه هم می‌شود لذا نیازی نیست که مرحوم شیخ بهایی تفسیر دیگری را بفرمایند و اختلافات فقها را دلیل بر تفسیر خودش بدانند.

اشکال استاد به اشکال فوق: مطلب فوق مخدوش است چون در فقه الحدیث بررسی شد که «مِن قصاص» یا متعلق به دارت و یا صفت برای مصدر محذوف و یا حال برای مای موصوله است لذا از متعلقات «ما» نیست تا اینکه بگوئید اگر متعلق به «دارت» باشد یعنی ابتدای جاری کردن آب، از رستنگاه مو است. قطعاً شامل نزعه و ناصیه نمی‌شود چون نزعه و ناصیه در عرض صورت است و امام اشاره به طول صورت دارند و آنچه عامل اختلاف فقها شده است آن احتواء است یعنی حد بین ابهام و وسطی بر نزعه و ناصیه و إزار، را فرامی‌گیرد این فرا گرفتن عامل اختلاف بین فقها شده که آیا داخل یا خارج از وضو است یا نه؟

وجه دوم: مرحوم خویی[2] فرمودند که اگر تفسیر شیخ بهایی را قبول کنیم باعث می‌شود که آن قوس از دایره که بیرون از دایره است شسته نشود درحالی‌که آن قوس واجب الغَسل است حتی به فتوای خود شیخ بهایی ره، بنا بر نظریه ایشان یک خط مستقیمی از بالای پیشانی به سمت پایین کشیده می‌شود وقتی یکی از این انگشتان مثلاً ابهام و یا وسطی از آن خط عبور می‌کند به سمت پایین، پیشانی را به دو قسمت تقسیم کرده و آن دو قسمت داخل چون داخل در دایره است شسته می‌شود اما قوس دایره شسته نمی‌شود چون قوس قسمتی از محیط دایره است و محیط دایره بیرون از دایره است درحالی‌که همه فقها حتی شیخ بهایی به وجوب شستن اطراف پیشانی قائل‌اند.

اشکال استاد: اولاً: در علم هندسه محیط دایره غیر از جبین است و قوس در قسمت جبین تشکیل نمی‌شود بلکه پایین صورت تشکیل می‌شود. ثانیاً: دایره از نظر هندسه از خط منحنی و خطوط مستقیم از مرکز نقطه تشکیل می‌شود لذا اگر قسمتی از محیط داخل دایره خارج از دایره باشد آن دایره تشکیل نمی‌شود و معلوم می‌شود که آن خط مستقیم استقامت نداشته است. ثالثاً: خود آقای خویی سؤال کردند که چرا شیخ بهایی می‌گویند شبیه دایره نه خود دایره. آن‌وقت جواب دادند که چون دایره حقیقی در مسطح است و صورت مسطح نیست لذا می‌شود شبیه دایره. تعجب ما این است که مرحوم خوئی ازیک‌طرف شبیه دایره می‌داند و ازیک‌طرف بحث از خط مستقیم و قوس می‌کنند.

وجه سوم: آنچه در روایت استفاده می‌شود این است که مبدأ و منتهای وضع ابهام و وسطی واحد است یعنی ابهام و وسطی را بر روی رستنگاه مو قرار داده و به سمت پایین کشیده می‌شود که مبدأ هرکدام رستنگاه مو است و منتهای هر دو چانه شده است اما بنا بر نظر شیخ بهایی مبدأ یک انگشت، رستنگاه مو و منتهای آن انگشت چانه می‌شود. [3]

جواب استاد: وحدت بین مبدأ و منتها در حد عرضی است نه طولی درحالی‌که شیخ بهایی به دنبال تبیین حد طولی است و ما از مرحوم شیخ محمدتقی آملی نقل کردیم که امام علیه‌السلام هم به حد طولی و هم‌عرضی اشاره دارند.