موضوع: (فصل فی افعال الوضوء - اقسام شکاف دست در وضو - حکم آن - مبنای علما در شبهه مفهومیه و مصداقیه - تطبیق این دو قسم شبهه در بحث - نظر استاد)

مسئله پانزدهم (درباره شکاف‌هایی که در دست بر اثر سرما ایجاد می‌شود): این بر چند قسم است:

قسم اول: شکافی که به‌راحتی و آسانی درون آن دیده می‌شود در اینجا واجب است آب وضو را به درون آن برساند چون وقتی این باطن پیداست حکم‌ ظاهر پیدا می‌کند.

قسم دوم: درون آن دیده نمی‌شود در اینجا شستن آن واجب نیست چون داخل باطن است و شستن باطن در وضو لازم نیست.

قسم سوم: اگر شک شود که این شکاف ظاهر است یا باطن؟ مرحوم سید در عروه نوشتند که شستن این شکاف مردد و مشکوک واجب نیست به خاطر استصحاب.

نکته: شبهه بر دو قسم است، تارة مصداقی و اخری مفهومی، همه فقها و محشین عروه نوشته‌اند که این شبهه مصداقیه است و اصلاً شبهه مفهومیه در اینجا فرض ندارد و اگر بخواهد فرض شود فرض نادری است. حال در شبهه مصداقیه به اطلاق یا عموم ادله مراجعه نمی‌کنند چون تمسک به اطلاق یا عموم دلیل در شبهه مصداقیه دلیل؛ جایز نیست چون در موضوع و مصداق این دلیل شک هست آن‌وقت از این مصداق می‌خواهید دلیل را ثابت کنید! باید اول موضوع را ثابت کرد.

اما در شبهه مفهومیه دو‌ مبنا است:

مبنای اول: مثل آقای خویی و آخوند که رجوع به اطلاق و عموم ادله می‌شود

مبنای دوم: چون در شبهه مفهومیه شک در محصل غرض است باید احتیاط جاری کرد در اینجا مثل همان بحثی است که درباره احاطه مو بر صورت بود که اگر شک شود که آیا این موی صورت بر صورت احاطه دارد یا نه؟ یک‌وقت شبهه مصداقیه است و دیگر مفهومیه که در مفهومیه شک بین اقل و اکثر است و قدر متیقن از ادله‌ای که می‌گویند شستن پوست صورت لازم نیست آن موی پر پشت است لذا نسبت به این مو شک است که آیا احاطه دارد یا نه؟ و آقای خویی فرمودند در شک در مفهوم احاطه به اطلاق یا عموم ادله رجوع می‌شود که هم خود مو و هم پوست شسته می‌شود یعنی مراجعه به عموم ادله ﴿فاغسلوا﴾ می‌شود که این مویی که شک داری آب به پوست می‌رسد یا نه؟ باید آب رسانده شود و اینجا هم آب به آن شکاف باید برسد چون اجمال مخصص سرایت به عام نمی‌کند یعنی شک داری که این باطن هست یا نه؟ این مجمل است که سرایت به عام نمی‌کند.

نظر استاد: ما در اصول قائلیم که در شبهه مفهومیه اجمال سرایت به عام می‌کند اما در اینجا اصلاً شک در محصل غرض است یعنی من اگر ظاهر را بشویم نمی‌دانم وضوی که امتثال شده است یا نه؟ شک در محصل غرض است و جای احتیاط است چون شک می‌شود که آیا مفهوم باطن و جوف را این شکاف دارد یا نه؟ مثل‌اینکه شک دارم که آیا فاسق مرتکب صغیره و یا اعم از صغیره و کبیره هست یا نه؟

اما اگر شبهه مصداقی باشد شک می‌کنم که آیا این شکاف از قبیل شکافی است که به سهولت دیده می‌شود و یا به سهولت دیده نمی‌شود و یا اینکه این شکاف را ظاهر می‌گویند و یا نمی‌گویند؟ به لحاظ اینکه حالت سابقه از ظواهر بوده استصحاب بقای ظاهر می‌شود.