موضوع: (فصل فی افعال الوضوء - وظیفه وسواس در وضو - وضوی ارتماسی - طریقه انجام آن - بحث نیت در وضوی ارتماسی در داخل و خارج کردن اعضا - نظر استاد)

مسئله نوزدهم (درباره وظیفه وسواس در وضو): فقها نوشته‌اند وسواس باید مراجعه به جامعه‌ای که متعارف مردم را تشکیل می‌دهد بکنند چون درباره وسواسی روایات مذمت زیاد واردشده است مثل‌اینکه عمل وسواس عمل شیطان است و ازآنجایی‌که عمل وسواس بیش از عمل متعارف است واجب است در عمل به متعارف عمل کند.[1]

مضافاً بر روایات دلیل عقلی اصولی وجود دارد که بر وسواس امتثال جزمی لازم نیست چون او به‌یقین نمی‌رسد تا بخواهد به امتثال یقینی برسد به‌همین خاطر در وسواس نه استصحاب و نه قاعده اشتغال جاری نیست اما استصحاب جاری نیست چون کلمه شک در حدیث لا تنقض الیقین بالشک شامل او نمی‌شود چون شک وسواس خارج از حد متعارف است و از شقوق نادر است اما حدیث مال عموم مردم است. اما اینکه قاعده اشتغال جاری نمی‌شود چون عقل می‌گوید بعدازآنکه علم به اشتغال ذمه پیدا شد این علم مقتضی فراغ یقینی است و منظور از این اشتغال ذمه عادتاً است اما عمل وسواس عمل سفیهانه است.

مسئله بیستم: درباره فرو رفتن میخ یا خاری در اعضای وضو است فقها نوشته‌اند که اگر آن خار در مواضع وضو مثل دست فرو رفت نیازی به بیرون آوردن آن نیست به‌شرط اینکه آن را باطن بگویند چون ملاک در وجوب شستن اعضای وضو ظاهر پوست است نه باطن، لذا اگر یک میخی دهانه آن باز بود و طوری بود که گوشت‌ها را کنار زد و باطن را ظاهر کرد اینجا باطن ظاهرشده است و باید شسته شود.

مسئله بیست و یکم (درباره وضوی ارتماسی): امور مهمی وجود دارد:

امر اول: وضوی ارتماسی از نظر شرع صحیح است و دلیل هم اجماع و اتفاق فقها و هم اطلاق آیات و روایاتی که امر به شستن می‌کند که ظاهر این ﴿فاغسلوا وجوهکم﴾ استیلای آب برصورت و دست است که با کشیدن و چه بدون آن همین اندازه که آب بر صورت و دست‌ها مستولی شد کافی است.

إن قلت: قبلاً خواندیم که جریان معتبر است یعنی آب را از رستنگاه مو به پایین جاری کنند یا تعبیر به صب الماء بود درحالی‌که در وضوی ارتماسی فرو کردن در آب است.

قلت: جریان و صب درجایی معتبر است که بخواهد وضوی غیر ارتماسی بگیرد چون آنچه در وضو معتبر است استیلای آب است و این استیلا تارة به جریان آب است و اخری به فرو کردن در آب است ازآنجایی‌که در جریان آب نیاز به حرکت دارد کلمه مسح آمده است چراکه فراگیری آب کل صورت و دست را حتماً حرکت لازم دارد و منافاتی با فرو کردن صورت و دست در آب ندارد چون آب در آنجا بدون حرکت هم می‌رسد پس حرکت دادن دست موضوعیت ندارد و آنچه موضوعیت دارد استیلای آب است.

امر دوم: وضوی ارتماسی به دو صورت است:

صورت اول: به‌تدریج دست را فرو می‌برد در این صورت از بالا به پایین در آب باید فروببرد.

صورت دوم: دست یا صورت را یکباره فرو می‌کند، فقها در هر دو صورت قائل شده‌اند که این وضوی ارتماسی صحیح است اما وقتی صورت یا دست را از آب بیرون می‌آورد حق ندارد یک آب جدیدی روی آن بریزد.

امر سوم: مرحوم سید در عروه فرمودند زمانی که دست راست و چپ را از آب بیرون می‌آورد نیت کند اما به نظر ما صحیح نیست چون نیت هم در ایجاد و بقا و اخراج است چون کسی که قصد وضو ندارد و در حال اخراج قصد وضو کند عرفاً او را متوضی نمی‌دادند بلکه می‌گویند دست خود را برای خنک شدن داخل آب کرده است.

امر چهارم: اگر کسی دست را در آب فروکرد وقتی بیرون آورد دید که مقداری از دست‌خشک است در اینجا حق ندارد آب جدیدی بریزد بلکه با همان تری دست که باقی‌مانده است دست بکشد چون غَسل هم احداثی است و هم بقای آن چون در ﴿فاغسلوا وجوهکم﴾ هم احداث و ایجاد واجب است و هم در بقای شستن آن.