موضوع: (فصل فی شرائط الوضوء - طهارت شرط واقعی است یا ظاهری؟ - ثمره آن)

فصل جدید درباره شرایط وضو است که شروطی مطرح می‌شود:

شرط اول: آب وضو مطلق باشد که اگر در اثنای وضو آب تبدیل به مضاف شود وضو محقق نشده است چون در اوائل کتاب طهارت گفته شده که آب مضاف مزیل خبث و حدث نیست.

شرط دوم: آب و مواضع وضو پاک باشد لذا بحث در دو مقام است:

مقام اول: اشتراط طهارت آب وضو است که در این بحثی نیست چون از مسلمات فقه شیعه و مسلمین است و مسئله اجماعی است و روایات متواتری وجود دارد که در ابواب مختلف وسائل الشیعه است مثل باب آب متغیر یا ماء البئر یا باب لزوم دور ریختن مائین مشتبهین که اگر دو ظرف مشتبه شد بین طهارت و نجاست آب هر دو ریخته بشود و تیمم شود در صورت فقدان آب یا باب نهی عن توضوء بفضل الکلاب (ظرفی که سگ آب خورده) چون خود امام علیه السلام دلیل آوردند چون این آبی که سگ خورده رجس و نجس است و باید این آب دور ریخته بشود، یا باب نهی از وضو برای زیادی آبی که برای نجاست استعمال شده است.

انما الکلام: آیا طهارت شرط واقعی است یا ظاهری (یا علمی و ذُکری)؟ دو قول است: برخی قائلند واقعی است و برخی علمی است.

ثمره بین این دو قول: که اگر کسی جاهل به نجاست آب بود و وضو گرفت بنا بر قول اول وضو باطل اما بنا بر قول دوم صحیح است چون در زمانی که وضو می‌گرفت علم به نجاست آب نداشت، و مشهور فقها قول اول را قبول دارند که اگر در داخل وقت فهمید آب نجس بود اعاده کند و اگر در خارج وقت فهمید قضا کند اما وجوب اعاده برای این است که ما قاعده داریم که انتفاع مشروط (یعنی وضو و نماز) به انتفاع شرط (طهارت با آب وضو) است، وقتی شرط منتفی شد مشروط هم منتفی می‌شود و همچنین حدیث لا تعاد الصلاه الا من خمس که یکی در بحث طهارت است که ایشان طهارت ندارد.

اما علت وجوب قضا هم روایات خاص یعنی در باب نماز فقط است و هم عام یعنی در همه ابواب است.

اما‌ روایت عام: صحیحه زراره است.

متن روایت: «محمد بن علي بن الحسين باسناده عن زرارة، عن أبي جعفر عليه السلام أنه قال: أربع صلوات يصليها الرجل في كل ساعة: صلاة فاتتك فمتى ذكرتها أديتها».[1]

اما روایت خاص: در باب قضای نماز بدون وضو است: مثل صحیحه زراره.

متن روایت: «محمد بن الحسن باسناده عن الحسين، عن ابن أبي عمير، عن عمر بن أذينة، عن زرارة، عن أبي جعفر عليه السلام أنه سئل عن رجل صلى بغير طهور أو نسي صلوات لم يصلها أو نام عنها، قال: يقضيها إذا ذكرها في أي ساعة ذكرها من ليل أو نهار»[2]

مرحوم ابن ادریس در سرائر می‌گوید هیچ دلیلی بر قضای نمازی که وضوی آن از آب نجس بوده نیست درحالی‌که هم دلیل عمومی و خصوصی داشتیم اما محقق بحرانی[3] ادله‌ای ذکر کردند برای قضا نداشتن نمازی که وضوی آن از آب نجس بوده است.