موضوع: شرایط وضو/ ادله کراهت آب ریختن بر دست متوضی/ اشکالات آن - نظر استاد

بحث در این بود که مرحوم سید فرمودند آب ریختن در کف دست متوضی برای وضو مکروه است که دو روایت نقل می‌کنند که دلیل بر کراهت می‌کند

روایت اول: محمد بن يعقوب، عن علي بن محمد بن عبد الله، عن إبراهيم بن إسحاق الأحمر عن الحسن بن علي الوشا، قال: دخلت على الرضا عليه السلام وبين يديه إبريق يريد أن يتهيأ منه للصلاة فدنوت منه لأصب عليه فأبى ذلك فقال: مه يا حسن فقلت له: لم تنهاني أن أصب على يديك تكره أن أوجر قال: توجر أنت وأوزر أنا فقلت: وكيف ذلك؟ فقال: أما سمعت الله عز وجل يقول: " فمن كان يرجو لقاء ربه فليعمل عملا صالحا ولا يشرك بعبادة ربه أحدا " وها أنا ذا أتوضأ للصلاة وهي العبادة فأكره أن يشركني فيها أحد.[1] داخل شدم بر امام رضا علیه‌السلام و نزد ایشان یک آفتابه‌ای بود و می‌خواستند از این آب آفتابه وضو بگیرند و من نزدیک امام شدم که من این آب را به دست امام بریزم و امام اباء کردند و فرمودند: ای حسن این کار را انجام نده. به امام گفتم که آیا من را نهی می‌کنید که آب بر دست شما بریزم؟ آیا شما از این کار ناخشنود هستید؟ حضرت فرمودند: اگر این کار را بکنی تو ثواب می‌بری ولی من گرفتار گناه می‌شوم گفتم چگونه آقاجان؟ فرمودند آیا قول خدای متعال را نشنیده‌ای که: ﴿فمن کان یرجوا لقاء ربه ...﴾ مصداق آیه همین کاری است که تو انجام می‌دهی و من برای نماز وضو می‌گیرم و نماز عبادت است و کراهت دارم که کسی در آن شریک بشود.

تقریب استدلال: همان ذیل حدیث است که حضرت فرمودند فأکْرَه که دلالت بر کراهت دارد و دلالت بر نهی ندارد.

اشکال به روایت فوق:

اولاً: سنداً ضعیف است چون ابراهیم بن اسحاق احمر در طرق روایت ضعیف است.

ثانیاً: از نظر دلالت: حدیث دو دلالت دارد:

دلالت اول: دلالت بر حرمت دارد نه کراهت چون آخر آیه دارد که: ﴿و لا یشرک بعبادة ربه أحدا﴾ که اشاره به مسئله ریا دارد و کسی که عمل صالح انجام می‌دهد در آن عمل غیر خدا را شریک نکند و غیر خدا یعنی ریا و عجب و شاهد آن کلمه امام است که فرمودند «أوزر أنا» من را گرفتار وزر می‌کنی و هرگز برای یک عمل مکروه انسان عقاب نمی‌شود پس عمل حرام است.

دلالت دوم: امام دوست ندارند کسی در وضوی امام شریک بشود و شریک در وضو مثل رفتار ملوک بوده که غلامان آنها را وضو می‌دادند و امام علیه‌السلام طعنه به کار آنها می‌زنند که این کار درست نیست اتفاقاً مؤید آن، مرسله شیخ مفید است:

متن روایت: محمد بن محمد بن النعمان المفيد في (الارشاد) قال: دخل الرضا عليه السلام يوما والمأمون يتوضأ للصلاة والغلام يصب على يده الماء، فقال: لا تشرك يا أمير المؤمنين بعبادة ربك أحدا، فصرف المأمون الغلام وتولى تمام وضوئه بنفسه.[2] امام رضا علیه‌السلام روزی وارد بر مأمون شد و دید غلام مأمون او را وضو می‌دهد و حضرت این آیه فوق را برای او خواندند که این چه کاری است انجام می‌دهی که مأمون خودش وضو را انجام داد.

روایت دوم: مرسله صدوق است، متن روایت: محمد بن علي بن الحسين قال: كان أمير المؤمنين إذا توضأ لم يدع أحدا يصب عليه الماء، فقيل له: يا أمير المؤمنين لم لا تدعهم يصبون عليك الماء؟ فقال: لا أحب أن أشرك في صلاتي أحدا، وقال الله تبارك وتعالى: فمن كان يرجو لقاء ربه فليعمل عملا صالحا ولا يشرك بعبادة ربه أحدا.[3] وقتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام وضو می‌گرفتند دعوت نمی‌کردند کسی را که آب روی دست حضرت بریزد گفته شد که چرا مردم را صدا نمی‌زنید آب بریزند؟ حضرت فرمودند: دوست ندارم در نماز خودم‌ کسی را شریک بکنم و حضرت به آیه فوق استناد کردند.

نظر استاد: این‌گونه روایات، اشاره به نهی از شرک در مقابل اخلاص است و دلالت بر کراهتِ استعانت در وضو را ندارد چون استعانت نه حرمت تکلیفی دارد و نه وضعی. اتفاقاً در تفسیر آیه روایاتی آمده که از نظر سند قوی و از نظر دلالت آیه را به اخلاص تفسیر کرده‌اند.

روایت اول: علي بن إبراهيم في (تفسيره) قال في رواية أبي الجارود عن أبي جعفر عليه السلام قال: سئل رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم عن تفسير قول الله عز وجل (فمن كان يرجو لقاء ربه فليعمل عملا صالحا، ولا يشرك بعبادة ربه أحدا) فقال: من صلى مراءاة الناس فهو مشرك (إلى أن قال:) ومن عمل عملا مما أمر الله به مراءاة الناس فهو مشرك و لا يقبل الله عمل مراء.[4]

روایت دوم: روایت جراح مدائنی که مردی عمل عبادی انجام می‌دهد که ثواب ببرد اما دوست دارد مردم از او‌ تعریف کنند این آقا مشرک است به دلیل همین آیه فوق.

نظر استاد: ما نمی‌توانیم فتوای به کراهت بدهیم و با اینکه مباشرت در وضو شرط است آن‌هم در غسلات و مسحات اما در مقدمات قریبه و بعیده اشکالی ندارد و آن چیزی که اشکال دارد شریک در وضو است در غسلات و مسحات.

مقدمه سوم: دیگری آب را بر اعضای وضوی متوضی بریزد در اینجا از یک جهت این وضو خالی از اشکال نیست چون احتمال صدق استعانت عرفاً داده می‌شود و آن شرط اعتبار مباشرت از بین می‌رود الا اینکه به حسب ظاهر حکم به صحت می‌شود چون حقیقت وضو غسلات و مسحات است که اگر آب در اعضای وضو بریزد و شروع به غَسل و مسح کند وضو باطل است اما اگر غسل و مسح را خود متوضی انجام بدهد به اعتبار اینکه این عمل مباشرةً به خودش صدق می‌کند وضو صحیح است و نظر ما هم همین است.