موضوع: (شرایط وضو - حکم فهمیدن عدم رعایت ترتیب در بین وضو - اقوال در معنای موالات - ادله - نظر استاد)

اگر کسی در اثنای وضو فهمید ترتیب را رعایت نکرده است سید در عروه تفصیل دادند که اگر نیت فاسد دارد وضو باطل است و اگر نیت فاسد نداشت برگردد ترتیب را انجام بدهد و از اول وضو گرفتن لازم نیست و نیت فاسد یعنی رعایت ترتیب را قبول ندارد که می‌گوید از هر کجا وضو شروع بشود درست است و قائل به تشریع و بدعت شده است.

إن قلت: اگر کسی بگوید ایشان جاهل به حرمت تشریع است لذا وجهی ندارد وضوی او باطل باشد.

قلت: این وضو باطل است و عمل او مقرب نیست چون منتسب به خدا نیست لذا اگر عمل عبادی انتساب به خدا پیدا نکند و محبوب عندالله نباشد فرقی نمی‌کند از هرکجای عمل یادش بیاید این عمل باطل است بله اگر خطای در تطبیق داشت مشکلی ندارد و این از محل بحث ما خارج است چون نظرش به تشریع نبوده مثلاً می‌خواسته امتثال امر واقعی مولا بکند به گمان اینکه اگر دست چپ را بشوید بعد دست راست را، این امر ﴿فاغسلوا﴾ را امتثال کرده است اما این اعتقاد نادرست است و این خطای در تطبیق باعث بطلان وضو نیست و برمی‌گردد و ترتیب را انجام می‌دهد و این از محل بحث ما خارج است.

نکته: ترتیب واجب است هم در وضوی ترتیبی و هم ارتماسی چون ادله وجوب ترتیب مطلق است و هر دو را شامل می‌شود بله غسل ارتماسی با وضوی ارتماسی فرق دارد که غسل ارتماسی به دو نحو است یکی اینکه از سر در آب فرو برود که نیت را از اینجا شروع می‌کند و دوم از پا وارد آب می‌شود اما وضوی ارتماسی باید از صورت انجام بشود.

شرط یازدهم (اعتبار موالات): بین فقها درباره وجوب رعایت موالات بین افعال وضو بحثی نیست فقط اختلاف در معنای موالات است که چهار قول در مسئله است:

قول اول: مشهور فقها حتی شهید ثانی می‌فرماید و هو الاشهر و سید در متن عروه آوردند که موالات یعنی خشک‌شدن اعضای سابق قبل از شروع در عضو لاحق و بعدی است پس حقیقت موالات با خشک شدن روشن می‌شود لذا اگر خشک نشود یعنی در حال وضو است و دو‌ روایت وجود دارد:

منها: موثقه ابی بصیر، متن روایت: وعن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، وعن أبي داود جميعا، عن الحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب، عن سماعة، عن أبي بصير عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا توضأت بعض وضوئك وعرضت لك حاجة حتى يبس وضوءك فأعد وضوءك فإن الوضوء لا يبعض.[1] اگر مشغول به وضو شدی و حاجتی بر تو عارض شد و وضو خشک شد وضو را اعاده کن چون وضو تبعیض بر‌نمی‌دارد که قسمتی خشک و قسمتی تر باشد.

منها: صحیحه معاویه بن عمار، متن روایت: وعنه، عن معاوية بن عمار، قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام ربما توضأت فنفد الماء فدعوت الجارية فأبطأت على بالماء فيجف وضوئي فقال أعد.[2] در حین وضو گرفتن آب تمام شد و همسر را صدا زدم و تأخیر کرد و وضو خشک شد حضرت فرمودند اعاده کن (نکته وَضوء مصدر و وُضو اسم مصدر است که در روایت به فتح خوانده می‌شود یعنی آب وضو).

ظهور این دو روایت این است که فاصله طولانی موجب بطلان وضو نیست و آنچه موجب بطلان وضو است خشک شدن اعضای وضو است و لذا رطوبت عضو قبلی مدخلیت تامه در تحقق وضو دارد و این یک امر تعبدی است و با ذوق عرفی هم مناسب است و در میان عرف مادامی‌که رطوبت اعضای وضو باقی است می‌گویند در حال وضو گرفتن است.

قول دوم: و هو المختار که موالات به معنای تتابع عرفی است یعنی پی‌درپی که بین افعال وضو به حدی فاصله نشود که وحدت عرفی صدق نکند لذا اگر تتابع عرفی باشد و به خاطر دمای بالا عضو قبلی خشک شود وضو باطل نیست چون وحدت از بین نرفته است اما اگر فاصله طولانی شد و هوا مرطوب است و به خاطر رطوبت هوا عضو سابق خشک نشده این وضو باطل است چون وحدت به‌هم‌خورده و تتابع نیست و خشک شدن علامت و اماره است که فاصله زیاد بوده که خشک شده است. مرحوم محقق حلی در تبصرة المتعلمین می‌فرماید که متابعت اثر یعنی وجود رطوبت کافی نیست و باید متابعت زمانی هم باشد.

مرحوم شیخ طوسی در تعریف موالات دارند که متابعت در بین اعضای وضو است و ادعای اجماع هم کرده است و مستند ایشان صحیحه فوق است و هم شیخ مفید در مقنعه و ابن ادریس در السرائر که موالات یعنی من غیر تراخ و مرحوم سید مرتضی هم قائل به وجوب متابعت است در کتاب الجمل و العقود که موالات یعنی در بین اعضای وضو تأخیر و فاصله حاصل نشود.