موضوع: (شرایط وضو - اقوال در مورد نیت وجوب یا ندب در وضو - ادله - اشکالات ادله)

فصل پنجم: نیت وجوب و ندب و وجه در وضو شرط نیست و اینجا اموری مطرح می‌شود:

امر اول: نیت وجوب یا ندب به دو صورت است:

صورت اول: وصف برای عملی است که می‌خواهد انجام بدهد مثلاً می‌گوید «أتوضأ الوضوء الواجب بنیة الوجوب».

صورت دوم: وجوب یا ندب را غایت عمل قرار می‌دهد و چون غایت فرع بر مغیی است از این نظر نیت وجوب می‌کند مثلاً می‌گوید «إنی أتوضأ لوجوبه او لندبه» معمولاً شناخت غایت درجایی است که علت و داعی برای ذات عمل باشد که چرا وضو می‌گیرید چون واجب است و گاهی غایت به معنای سقوط است که این مربوط به بحث ما نیست. معمولاً وضوی واجب در صورتی است که در وقت باشد که وضو مشروط به واجب می‌شود اما قبل از وقت هرگز منتسب به واجب نمی‌شود و روایت از اما باقر علیه‌السلام است که «اذا دخل الوقت وجب الطهور للصلاة».

مرحوم مجلسی اول می‌فرماید از این مفهوم محققین حتی صدوق فهمیدند که طهارت قبل از وقت واجب نیست و اکثر فقها از صدوق تبعیت کردند و من (مرحوم مجلسی ره) نظرم این است بنا بر اقوی.[1]

امر دوم: اقوال است که چهار قول وجود دارد:

قول اول: نیت وجوب با ندب برای وضوی واجب یا مستحب لازم است مرحوم علامه در منتهی و تحریر و شهید در لمعه و حتی نسبت به مشهور داده شده است.

قول دوم: واجب نیست نیت وجوب یا ندب، مرحوم مفید در مقنعه و شیخ طوسی در نهایه دارد.

قول سوم: به عنوان قصد واجب است نیت شود اما به عنوان غایت واجب نیست که به ابن حمزه در وسیله نسبت داده شده است.

قول چهارم: به عنوان غایت باید نیت وجوب یا ندب کرد و این نسبت به متکلمین داده شده است و (عمده اقوال قول اول و دوم است).[2]

اما دلیل قول اول:

اولاً: امتثال مأمورٌ به در صورتی محقق می‌شود که به آن جهتی که مطلوب و غرض مولا است انجام شود که اگر غرض مولی مأمورٌ به واجب است باید قصد واجب بکند و اگر قصد مستحبی بکند امتثال حاصل نشده است لذا تحقق و حصول امتثال توقف بر نیت وجوب یا ندب دارد.

ثانیاً: قصد تعیین شرط صحت وضو است و هیچ اشکالی در این بحث نیست لذا وضویی که مشترک بین چند چیز است نیازمند به قصد تعیین است چون ما علاوه بر وضوی واجب و ندب وضوی استباحه ای هم داریم که جنب برای رفع کراهت خوردن و خوابیدن می‌گیرد.

ثالثاً: قاعده اشتغال است که شک در وجوب نیست چون تکلیف را می‌دانیم که تکلیف همان امر شارع است و تکلیف بدون نیت نمی‌شود لذا نیت در کنار امر واجب است اما شک این است که وضوی بدون نیت واجب یا ندبی شرعاً وضو هست یا نه؟ قاعده اشتعال یقینی مستدعی برائت یقینی است و ما می‌دانیم یقین بدون نیت وجه حاصل نمی‌شود و در اصول خواندیم که نیت جزء یا شرط عبادت هست یا نه؟ و لذا از قبیل شک در اقل و اکثر است که اقل نماز ده جز است و اکثر نماز یازده جزء که نیت وجوب است که شک در یازده که نیت وجوب است برمی‌گردد که اگر من نماز را بدون جزء یازدهم بیاورم یقین ندارم ذمه‌ام برئ می‌شود لذا باید نماز با قصد قربت خوانده بشود.[3]

اشکالات استاد:

اشکال بر دلیل اول: توقف امتثال بر نیت وجوب یا ندب از نظر ما ممنوع است چون ما در اصول تقریر کردیم که قصد امتثال جزء متعلق امر نیست و امتثال امر به قصد قربت یک حکم عقلی است و عقل هرگز به طور مطلق حکم به وجوب یا ندب نمی‌کند چون مصادیق مختلف است مثلاً آنجایی که بر ذمه مکلف واجب دیگری است نیازمند نیت وجه است اما در اینکه واجب دیگری بر ذمه نیست لازم نیست قصد وجه لذا دلیل شما مصادره به مطلوب است یعنی دلیل عین همان سؤال باشد و در اینجا سؤال ما این است که چرا نیت وجوب با ندب واجب است؟ جواب دادید چون قصد امتثال امر واجب است این‌که همان شد.

اشکال دلیل دوم: قصد تعیین را شرط صحت عمل عبادی می‌دانید درحالی‌که درست نیست مرحوم شهید در الروضة می‌نویسد که در وضو اشتراک نیست حتی در وجوب یا ندب که اگر وضو داخل وقت باشد قطعاً واجب و اگر قبل از وقت باشد ندب است لذا ما وضوی مشترک نداریم.