موضوع: (شرایط وضو - اخلاص - معنای اخلاص - آیا ریا مبطل عمل است؟ - اقوال - ادله)

شرط سیزدهم (اخلاص در وضو): از چند جهت بحث می‌شود:

جهت اول (تفسیر خلوص): مرحوم‌ طبرسی[1] می‌نویسد «اصل الخلوص أن یصفوا الشیء من کل شائبة و دون» ریشه خلوص از صاف بدون چیزی از هرگونه آلودگی و پستی است در مفردات راغب آمده که خالص مثل صافی است اما بین صافی و خالص فرق است که خالص به چیزی می‌گویند که همیشه از آلودگی صاف است اما صافی ممکن است همیشه از آلودگی صاف نباشد و ایشان می‌نویسد که اخلاص مسلمان این است که از یهود که قائل به تشبیه و نصاری که قائل به تثلیث است بیزاری می‌جویند و حقیقت اخلاص تبری و بیزاری جستن از هر چیزی غیر از خدا است و روایات هم دراین‌باره آمده است.

منها: عثمان بن عیسی (واقفی مذهب است کتابی به نام میاه دارد و مرحوم کشی می‌گوید اجماع اهل رجال بر تصحیح روایات عثمان است و ایشان را هم عالم و فقیه می‌دانند) و علی ابن اسباط کوفی که فتحی مذهب است اما نجاشی می‌گوید ایشان اصدق مردم است پس روایت قابل اعتماد است حال عثمان از علی ابن سالم نقل می‌کند که امام صادق علیه‌السلام فرمودند قال الله تعالی انا اغنی الاغنیاء عن الشریک و فمن اشرک معی غیری فی عمل لم اقبلْه الا ما کان لی خالصا.

تقریب استدلال از عبارت لم اقبله الا ما کان لی خالصا است.

شیخ بهایی می‌نویسد: اخلاص در لغت به هر چیزی که صاف و متخلص باشد و به غیر خودش ممزوج نشده باشد می‌گویند.

تعریف دوم: عامل بر ای عمل خود از خداوند مزد در دنیا و آخرت نخواهد و در تأیید روایت از امام صادق علیه‌السلام است که عمل خالص یعنی او قصد ندارد که کسی او را ستایش کند نه در هنگام عمل و نه بعد آن و فقط ستایش خدا را می‌خواهد.[2]

جهت دوم: آیا ریا مبطل عبادت هست یا نه؟ دو قول است:

قول اول: ریا مبطل عبادت است و مشهور و قریب به اتفاق فقها همین است و اتفاقاً حرمت ریا را از ضروریات فقه می‌دادند و چون آیات و روایات ریا را حرام می‌دانند و اگر نهی به عبادت تعلق بگیرد مفسد عبادت می‌شود.

اما آیات:

منها: حرمت ریا در انفاق است: نساء آیه ۳۸ ﴿و الذین ینفقون اموالهم رئاء الناس و ...﴾[3] که رِئاء جانشین حال شده است و در آخر آیه هست که چنین کسی رفیق شیطان است.

منها: سوره ماعون آیه ﴿ویل للمصلین ... الذین هم یرآءون﴾ که طبرسی می‌گوید در تمامی اعمال خودنمایی می‌کند.

اما روایات مستفیض است باب ۸ و ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ ج ۱ وسائل الشیعه هست که این اخبار می‌گوید چون ریا شرک در عمل است و برای خدا شریک می‌گیرد حرام است چون شرک با اخلاص در عبادت مخالف است.

نکته: حال اگر عملی را انجام بدهد که مردم مثلاً توان بدنی او را بدانند حرام نیست چون عمل حرام این است که خدا را عبادت کند در راستای نشان دادن به مردم و در سایر اعمال ترک ریا حسن است.

قول دوم: سید مرتضی[4] قائل است که ریا مبطل نیست چون عمل ریاکار صحیح است و مسقط امر است اما در محضر خدا قبول نیست چون خدا فرمود ﴿انما یتقبل الله من المتقین﴾[5] و سید عاملی در مفتاح الکرامه از ایشان نقل کرده است.

اشکال فقها به سید مرتضی: درجایی که مکلف متمکن از تکرارِ عملِ باطل است بعید است آن تکلیف، از شخصِ مکلفِ متمکن ساقط شده باشد لذا هرگز عمل مرائی مسقط امر نیست چون مرائی می‌تواند یک‌بار دیگر عمل عبادی را بدون ریا بیاورد اما اینکه خداوند عمل ایشان را صحیح می‌داند و قبول نمی‌کند به خاطر آیه فوق است باید بگوییم که قبول در مقابل رد است اما قبول در آیه در مقابل رد نیست لذا اگر فقیه بگوید نماز این آقا قبول است یعنی نمازش رد نمی‌شود اما اگر خدا بگوید از متقین می‌پذیرم منظورش رد نیست و نمی‌خواند بگوید رد می‌کنم بلکه منظورش اجر و مزد بالا و درجات عالیه است چون متقین در این آیه شیعه است و خداوند برای اینکه شیعیان معتقد به ولایت‌اند عمل آنها را قبول می‌کند یعنی اجر آنها را بالا می‌برد اما از نظر فقها و روایات اینکه عبادت مرائی مردود است نه اینکه صحیح است و اجر کامل ندارد بلکه بحث این است که عمل او باطل است.