موضوع: (شرایط وضو - حکم وضویی که مقداری از آن قبل وقت و مقداری بعد وقت است - نظر استاد - مبانی در وجوب یا مستحب بودن وضو)

متن پنجم سید ره در عروه: وضو چه با تعدد غایات و چه بدون آن، و چه یک وضو بگیرد برای چند غایت با چند وضو بگیرد، وضو صحیح است یعنی رفع حدث می‌کند پس غایات در طهوریت مکلف دخیل نیست بلکه غایات در مزیت و رجحان و محبوبیت وضو دخیل است چون وضو نورٌ علی نور است لذا اشکالی ندارد که نذر کند چند تا وضو بگیرد چون یکی از ارکان انعقاد نذر رجحان منذور است و چون وضو نورٌ علی نور است بر مزیت آن افزوده می‌شود پس نذر صحیح است.

عبارت ششم: اگر کسی برای خواندن قرآن نذر کند وضو بگیرد و همچنین برای دخول در مسجد هم نذر کند با وضو باشد در اینجا یک وضو کافی است چون ایشان تعدد وضو را نذر نکرده بلکه با وضو بودن را نذر کرده است لذا با یک وضو می‌تواند هر دو را انجام دهد مثل اینکه نذر کرده عالمی را اکرام کند و بعد نذر کرده سیدی را اکرام کند که می‌تواند یک عالم سید را اکرام کند و دنبال تعدد اکرام نباشد

متن هفتم: اگر کسی هیچ‌یک از خواندن قرآن و دخول در مسجد را نیت نکند و هیچ‌کدام را هم امتثال نکند اما یک وضو می‌گیرد با عنوان اینکه یکی از این دو را انجام دهد در اینجا می‌تواند هم قرآن بخواند و هم وارد مسجد بشود که اگر به نیت خواندن قرآن وضو گرفت در واقع نذر خود را نسبت به خواندن قرآن امتثال کرده و اگر با همان وضو وارد مسجد شود بازهم نذر خود را ادا کرده است چون ایشان دو تا وضو را نذر نکرده بلکه نذرش این بود که اگر قرآن بخواند با وضو باشد و اگر نمی‌خواهد وارد مسجد شود با وضو باشد لذا چون دو تا وضو نذر نکرده نسبت به هر دو امتثال و ادا کرده است.

مسئله ۳۲: در اثنای وضو وقت داخل شد مثلاً به نیت وضو قبل از اذان صورت و دست راست را شست و در شستن دست چپ اذان شد پس بخشی از وضو قبل از وقت و بخشی بعد از وقت واقع شده است مرحوم علامه حلی[1] فتوا داده به بطلان وضو و حکم به استیناف فرموده است چون مقتضای قاعده «کل من علیه طهارة واجبة ینوی الوجوب و غیره ینوی الندب» یعنی هر کسی می‌خواهد طهارت واجب بگیرد باید نیت واجب بکند و همین‌طور طهارت مستحب را باید نیت مستحب بکند و طبق این قاعده وضوی او نه واجب است و نه مستحب بلکه یا باید وضو متّصف به وجوب یا ندب باشد چون برای یک وضو نمی‌توان هم قصد واجب و هم قصد ندب کرد و اجزای وضو هم تبعیض بردار نیست اما مرحوم سید ره در عروه می‌نویسد که اشکالی در صحت این وضو نیست و صحیح است.

اشکال[2] از دو جهت است:

جهت اول: وقتی داخل وقت می‌شوید خطاب «صل مع الطهارة» متوجه او می‌شود با توجه به اینکه این مکلف هنوز وضویش کامل نشده است پس رفع حدث از او نشده است لذا بر او واجب است رفع حدث بکند و مقتضای وجوب رفع حدث این است که از اول وضو بگیرد چون قبل از وقت وضو واجب نبود و بعد از وقت وضو واجب شده است.

جواب استاد: در باب اصل وضو دو مبنا است:

مبنای اول: وضو به استحباب نفسی مستحب است لذا بعد از وقت هم همچنان باقی بر استحباب هست و تبدیل به وجوب نمی‌شود و‌ مکلف هم می‌تواند قصد ندبی را بعد از وقت هم ادامه بدهد.

مبنای دوم: وضو از باب مقدمه واجب، واجب است و وجوب آن غیری است بر این مبنا هم وضو صحیح است چون مصلی قبل از وقت نیت نکرده بود که وضویی بگیرد که موصل به فریضه باشد بلکه نیت وضوی مستحبی کرده بود لذا وضو با دخول وقت همواره بر استحباب باقی است که سید بخاطر این دو مبنا می‌فرماید لا اشکال و هو المختار.

جهت دوم: یک طهارت بیشتر نیست که برخی از اجزایش واجب و برخی ندب باشد پس باید از اول بگیرد.

جواب استاد: این مبنا نقض زیادی در فقه دارد چون در واجبات برخی از قسمت‌های آن تبعیض بردار است که آغاز مستحب و بقای آن واجب است مثل حج مستحبی یا اعتکاف یا طواف مستحبی که شوط را شروع کرده و بعد واجب می‌شود یا در اثنای نماز صبیّ؛ بالغ شد که باید نماز را ادامه دهد یا نذر کند امر مستحبی را لذا این اشکال وارد نیست.

إنما الکلام: که آیا وضو بعد از وقت متّصف به وجوب می‌شود یا نه؟ که اقوی به نظر ما متصف نمی‌شود چون وضو یک امر نفسی مستحبی است و همواره آن نیت مستحبی را ادامه می‌دهد اما عقل می‌گوید که این وضو بعد از وقت مقدمه واجب شده لذا وجوب غیری پیدا کرد و منشأ حکم عقل از اینجاست که عقل دیده است که شارع نماز بدون وضو را نماز نمی‌داند لذا عقل می‌گوید این وضوی مستحبی در زمان وقت، وجوب غیری پیدا می‌کند و مقدمه موصله برای نماز واجب شده است.