موضوع: (شرایط وضو - ادله اعتنا نکردن کثیر الشک به شک - حد کثرت در کثیر الشک - هل یجری قاعدة الفراغ و التجاوز فی التیمم و الغسل ام لا؟ - لِمَ لَمْ یلحق حکم التیمم بالوضوء فی الاعادة - هل یختص قاعدةالتجاوز للصلاة ام لا؟)

بحث در مورد کثیر الشک در وضو بود که فرمودند چنین کسی به شک اعتنا نکند و ادله آن روایات بود.

منها: وبإسناده عن محمد بن علي بن محبوب، عن أبي يحيى الواسطي، عن بعض أصحابه، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قلت: جعلت فداك أغسل وجهي ثم أغسل يدي ويشككني الشيطان أني لم اغسل ذراعي ويدي، قال: إذا وجدت برد الماء على ذراعك فلا تعد.[1] لابد امام علیه‌السلام دیده‌اند جناب واسطی کثیر الشک است فرمودند همین اندازه که آب عبور کرد کافی است.

نظر محدثین و فقها: مثل مرحوم مجلسی ره می‌گویند که این روایت اشاره به کثیر الشک ندارد بلکه مورد روایت وسواسی است که دست به ذراع می‌کشد و می‌گوید نشد بعد حضرت این‌طور فرمودند و از این روایت به اجماع فهم فقها مربوط به وسواسی است و مضافاً که روایت مرسله است پس آن روایت جلسه قبل صحیحه بود و سندش هم بررسی شد.

سؤال: حد و میزان کثرت چیست؟ اقوالی وجود دارد:

اول: از ابن حمزه در الوسیلة که سه مرتبه پشت سرهم شک کند.

دوم: از ابن ادریس در سرائر که در یک نماز سه بار شک کند.

سوم: در پنج نماز سه تا از نمازها شک کند.

چهارم: از صاحب جواهر و عده‌ای که ملاک عرف است.

مسئله ۴۷: قبلاً بحث شد که اگر کسی در اثنای وضو شک کند باید اعتنا به شک بکند و آن عضو نشسته را بشوید و قاعده فراغ جاری نیست. اینجا بحث است که آیا در تیمم و غسل قاعده فراغ هم جاری است یا نه؟ و آیا در اثنای عمل عند الشک قاعده تجاوز جاری است یا نه؟ مثلاً در تیمم که مسح جبین کرد شک کرد دست‌ها را به زمین زده بود یا نه؟ و هکذا در غسل مثلاً موقع شستن طرف راست شک کند سر و گردن را شسته یا نه؟

فقها فتوا داده‌اند که قاعده تجاوز در تیمم و غسل جاری است که آنجایی که شک کرد دست را بر زمین زده یا نه؟ بنا را بر زدن بگذارد لذا اعتنا به شک نکند اما در باب وضو فقها قائل بوده‌اند قاعده تجاوز در اثنای وضو جاری نیست البته در تیمم و غسل قاعده فراغ جاری نیست اما در باب وضو قاعده فراغ جاری بود. سید در عروه این فتوا را قبول دارد اما احتیاط مستحب در جاری نکردن قاعده فراغ در تیمم و وضو است.

سؤال: به چه دلیل تیمم بدل از وضو و غسل مثل وضو نیست و حکم وضو را ندارد که اعاده در تیمم و غسل لازم نیست؟

جواب: آن دلیلی که می‌گوید به شک خودت قبل از فراغ از مرکب اعتنا کن خاص است یعنی اختصاص به وضو دارد لذا نمی‌شود از مورد خاص خودش تعدی کرد و ما اجماعی نداریم که حکم تیمم مثل وضو هست و مجرد بدلیت باعث نمی‌شود گفت حکم وضو را دارد و صاحب جواهر ره می‌فرماید من کسی را پیدا نکردم که ملحق کند مگر صاحب ریاض.

سؤال: آیا قاعده تجاوز اختصاص به صلاة دارد یا هر مرکبات شرعیه ای مثل غسل و تیمم و حج و ... را شامل می‌شود؟

جواب: به حسب ظاهر اختصاص به باب نماز ندارد چون در روایات قاعده تجاوز کلمه شیء یا کل دارد که عمومیت را می‌رساند و اگر اختصاص به باب صلاة داشت کل و شیء آورده نمی‌شد مثلاً از امام صادق علیه‌السلام هست که «یا زراره اذا خرجت من شیء ثم دخلت فی غیره فشکک لیس بشیء» هروقت که تجاوز کردی اعتنا نکن یا صحیحه اسماعیل بن جابر «کل شیء شُکَّ فیه مما جاوزه و دخل فی غیره فلیمض علیه».

ان قلت: روایت عمار اختصاص به نماز دارد چون صدر روایت دارد «متی ما شککت فخذ ما اکثر».

قلت: این روایت در مقام ضرب القاعده در نماز است که هرکجای نماز شک کردی بنا بر اکثر بگذار پس این عمومیت از باب اجزای نماز است پس کل و شیء مربوط به باب نماز هست.