موضوع: (شرایط وضو - صور شک در طهارت اعضای وضو از حیث تقدم و تأخر - آیا مثبتات قاعده فراغ حجت است یا نه؟)

مسئله ۵۱: اگر تاریخ مانع معلوم باشد مثلاً می‌داند که یکی از قسمت‌های اعضای وضو مانع داشت اما شک دارد که قبل از وضو حادث شد یا بعد از وضو حادث شد و شک در تقدم و تأخر دارد اینجا بنا بر صحت وضو می‌گذارد چون محل جریان قاعده فراغ همین جاست. حال اگر در زمان وضو غافل بود و التفات به این مانع نداشت مرحوم سید فرمودند که احتیاط واجب اعاده وضو است چون قبلاً درباره ملاک جریان قاعده فراغ بحث شد که آنجایی است که غفلت نباشد و التفات باشد لذا می‌گویند ما قاعده فراغ جاری می‌کنیم چون حین وضو اذکر و اقراب به حق بود. اما جمعی از فقها قاعده فراغ را مقید به التفات نمی‌دانند و مطلق می‌دانند و لذا سید حکم به احتیاط کرد تا جمع بین دو فتوا بشود اما به نظر ما مطلقات قاعده فراغ مقید است به اذکریت و باید اعاده کند.

مسئله ۵۲: شک در طهارت محل وضو قبل از وضو است که آیا محل نجس را قبل از وضو پاک کرده یا نه؟ مرحوم سید در عروه دو فرع ذکر کردند:

فرع اول: محل وضو نجس است و وضو گرفت و بعد از وضو شک کرد که آیا محل نجاست را تطهیر کرده بود یا نه؟ در اینجا هم بنا را بر بقای نجاست می‌گذارد و هم وضوی او محکوم به صحت است که اینجا دو قسم است:

تارة: حین وضو ملتفت بوده که محل وضو نجس بوده است و اخری: ملتفت نجاست حین وضو نبوده است که حکم به بقای نجاست و صحت وضو مربوط به جایی است که حین وضو ملتفت بوده است اما اگر حین وضو ملتفت نباشد وضوی او صحیح نیست.

سؤال: به چه دلیل حکم به بقا نجاست می‌شود؟ جواب: چون حالت سابقه بدن نجس بود وقتی آب به آن برسد آب نجس می‌شود و شک می‌شود و استصحاب بقای نجاست بدن جاری است لذا این آب به هر چیزی که ملاقات بکند ملاقی آن نجس است.

سؤال: چرا حکم به صحت وضو می‌شود درحالی‌که بدن و آب نجس است؟

جواب: چون قاعده فراغ جاری است. اینجاست که یکی از مباحث مهم اصول مطرح می‌شود که آیا مثبتات قاعده فراغ حجت است یا نه؟ یعنی لوازمات را ثابت می‌کند یا نه؟ مثلاً لازمه صحت وضو؛ طهارت بدن و آب است و طهارت هر چیزی است که با بدن و آب ملاقات کرده است یا اینکه قاعده فراغ مثبتات و لوازمش حجت نیست؟ در اصول بحث شده که حق نزد ما عدم حجیت مثبتات قاعده فراغ است چون در این قاعده اختلاف است که آیا اماره است یا اصل؟ که معمولاً مثبتات اماره را حجت می‌دانند اما مثتبات اصول علمیه را حجت نمی‌دانند اما ما کاری به این اختلاف نداریم و آنچه برای ما مهم است اینست که قاعده فراغ فقط مدلول مطابقی دارد نه التزامی و لوازم مربوط به مدلول التزامی است و اماره‌ای که مدلول التزامی ندارد مثبتات آن را شامل نمی‌شود مثلاً اقاریر و بینه هم مدلول مطابقی و هم التزامی دارد که در آنجا بحث می‌شود که آیا مثتبات آنها حجت است یا نه؟ اما قاعده فراغ فقط دلالت مطابقی دارد نه التزامی لذا بحث از مثبتات در اینجا جاری نمی‌شود و دلالت مطابقی قاعده فراغ در مقام ما صحت وضو است اما نسبت به طهارت بدن و ملاقی با آب هیچ دلالتی ندارد تا مثبتات آن حجت باشد.

إن قلت: ما علم اجمالی داریم به کذب أحد الاصلین یکی استصحاب بقای طهارت بدن و دوم قاعده فراغ و علم اجمالی منجز تکلیف است که اگر مخالفت شود مخالفت علمیه لازم می‌آید و حرام است چون تشریع می‌شود.

قلت: مخالفت علم اجمالی در اینجا مخالفت عملی ندارد چون موضوع استصحاب نجاست بدن است و موضوع قاعده فراغ صحت وضو است و دو موضوع مستقلی است و مخالفت عملیه در جایی است که یک موضوع باشد مثل نجاست أحد الانائین که هر دو إناء را خورده باشد.

اما آن صورتی که از اول غافل بود و نمی‌دانست آن عضو نجس است در اینجا قاعده فراغ جاری نیست به همان دلیل مسئله ۵۰.

فرع دوم: می‌داند آبی که با آن وضو گرفته نجس بوده اما شک دارد آن آب با اتصال با آب کر یا باران نجاست آن از بین رفته است یا نه؟ در اینجا وضو محکوم به صحت و آب محکوم به نجاست به همان دلیلی که گفته شد.

نعم: اگر کسی با آن عضو نجس وضوی ارتماسی گرفت وضوی او صحیح است و محل وضو پاک شده است و همچنین اگر سه بار آب بریزد و بار سوم قصد وضو کند تطهیر شده است.