درس خارج فقه استاد مهدی احدی
1402/02/27
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: (فصل فی الجبائر - ادامه احکام جبیره - حکم دوم و سوم از احکام جراحت باز)
حکم دوم از احکام جراحت باز بدون قرار دادن پارچه بر روی زخم مسح بر روی زخم ممکن باشد یعنی آب برای زخم ضرر ندارد اینجا فقها اختلاف دارند که برخی مثل محقق و علامه و شهید اول گفته‌اند حال که مسح امکان دارد مسح کند بر روی زخم و پارچه نگذارد چون هم اقرب به مأمورٌ به است و هم از مسح جبیره اولی است.
وجه اولویت: بدون پارچه، مسح بر بشره می‌شود و مسح بر بشره اگر ممکن باشد بهتر از مسح بر پارچه است.
وجه اقربیت: برخی می‌گویند غَسل همان مسح است اما مقداری بیشتر است وقتی انسان از غَسل متعذر شد اقرب به مأمورٌ به یعنی اقرب به غَسل، مسح است.
اشکال استاد به وجه اقربیت: بحث کردیم که غَسل و مسح دو امر متباین است و هرگز قیاس اولویت به دو امر متباین تشکیل نمی‌شود اما فتوای این بزرگان را قبول داریم چون ما دلیلی برای تیمم پیدا نکردیم و اتفاق همه فقها عدم وجوب تیمم در اینجا است؛ بله احتیاط حسن است یعنی هم می‌تواند مسح و هم تیمم بدل از وضو بکند و اکثر متأخرین مثل مرحوم امام هم این نظر را دارند و احتیاط مستحب است.
حکم سوم: شستن اطراف زخم امکان ندارد و باید پارچه‌ای روی زخم گذاشته شود و اگر پارچه‌ای یا چیزی بگذارد می‌تواند اطراف را بشوید در اینجا اطراف زخم را می‌شوید اما احتیاط آن است که تیمم هم بکند.
توضیح ذلک: اگر هم از شستن زخم و هم مسح بر زخم و هم گذاردن پارچه بر روی زخم معذور بود آیا اطراف زخم را بشوید و به همین اکتفا بکند یا منتقل به تیمم بشود؟ دو وجه است:
وجه اول: اقوی اکتفاء به شستن اطراف زخم است به دلیل صحیحه حلبی «اغسل ما حولها» یا روایت عبدالله بن سنان «یغسل ما حوله» و ظاهر فتوای فقها همین است.
وجه دوم: تیمم بکند چون اطلاقات تیمم شامل این بحث می‌شود
روایت اول: صحیحه داودبن سرحان «وعنه، عن أحمد بن محمد، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن داود بن السرحان، عن أبي عبدالله عليه‌السلام في الرجل يصيبه الجنابة و به جروح أو قروح أو يخاف على نفسه من البرد، فقال: لا يغتسل و تيمم».
روایت دوم: موثقه احمد بن محمد بن ابی نصر «محمد بن الحسن بإسناده عن سعد بن عبد الله، عن محمد بن الحسين و محمد بن عيسى و موسى بن عمر بن يزيد جميعا، عن أحمدبن محمدبن أبي نصر، عن الرضا عليه‌السلام في الرجل تصيبه الجنابة و به قروح أو جروح أو يكون يخاف على نفسه من البرد، فقال: لا يغتسل ويتيمم».[1]
اشکال استاد: ما از اطلاق روایات؛ تیمم را قبول نداریم بلکه این روایات ناظر به صورت ضرر است و اطلاق ندارد لذا شیخ حر عاملی ره در عنوان همین روایات نوشته‌اند «باب جواز التیمم مع عدم تمکن استعمال الماء لمرض».
تفصیل آقای خویی ره[2] : که اگر عضوی از اعضای وضو، شکسته است تیمم بر او واجب است اما اگر زخمی باشد اطراف را می‌شوید و نیازی به تیمم نیست.
اشکال استاد به آقای خویی: در برخی از روایات تیمم شخص کسیر (عضو شکسته شده) در ردیف مجروح قرار گرفته شده است مثلاً روایت ابن ابی عمیر: و بإسناده عن الحسين بن سعيد، عن ابن أبي عمير، عن بعض أصحابه، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: يؤمم المجدور والكسير إذا أصابتهما الجنابة.[3] اتفاقاً در شرح الدروس ادعا شده که اصحاب ما شکسته را به مجروح ملحق می‌کنند و حکم آنها را یکی می‌دانند.
