الموضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /الطهارت فی الطواف/ الدرس 31

امر دوم- وجه مندوبیت طواف

امر دوم: در طواف واجب طهارت، واجب است اما در طواف مستحبی طهارت واجب نیست مقدمه طواف یا واجب است یا مستحب. واجب یا بالأصالة است یا بالعرض مثلاً کسی که طواف را شروع کرده باید طواف را اتمام ببخشد لذا از اول طواف ایشان مندوب بود ولی نمی‌تواند با شروع بعضی از شوط های هفتگانه، طواف را رها کند اینجا واجب بر او عارض شده و بالأصالة نبوده است مثلاً طواف حج یا عمره واجب بالأصالة است اما کسی که مسجدالحرام نشسته و می‌خواهد طواف مستحبی انجام بدهد آغازش مستحب است اما باید به اتمام برساند لذا آنجا واجب عارض شده و از اول واجب نبوده است

اما وجه مندوبیت طواف

طواف عبادت مستقل است دارای ثواب است نظیر تحیت مسجد همانطور که نماز تحیت مسجد دارای ثواب است لذا بقیه اعمال حج لازم نیست به طواف ضمیمه شود مثل سعی صفا و مروه و حلق و تقصیر.

ما باید هر دو قسم طواف را بحث کنیم هم طواف واجب و هم طواف مندوب.

طواف واجب روایات کثیره ای بر اعتبار طهارت و همچنین اعتبار وجوب غسل در صورت جنابت وارد شده است صحیحیه محمد بن مسلم از امام باقر یا امام صادق علیه السلام پرسیدم مردی طواف واجب انجام داد و طهارت نداشت امام فرمود وضو بگیرد و طواف را إعادة کند اگر طواف مستحبی بود وضو بگیرد و دو رکعت نماز طواف بخواند

متن روایت:

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا ع عَنْ رَجُلٍ طَافَ طَوَافَ الْفَرِیضَةِ وَ هُوَ عَلَی غَیْرِ طَهُورٍ قَالَ یَتَوَضَّأُ وَ یُعِیدُ طَوَافَهُ وَ إِنْ کَانَ تَطَوُّعاً تَوَضَّأَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ .[1]

تقریب استدلال سائل گفت:« و هو علی غیر طهورین» این سوال عام است هم شامل وضو می‌شود و هم شامل غسل و ضمناً قرینه است بر اینکه طواف از هر جهت باید از حدث اکبر و حدث اصغر طاهر باشد ولی امام علیه السلام در جواب سائل فقط وضو را اشاره کرد و اشاره به غسل نکرد چون اولاً وضو یک طهارت غالبیست غالباً مردم جنب نیستند ثانیا جنب که نمی‌تواند وارد مسجدالحرام شود مگر اینکه از روی اکراه و فراموشی وارد شود و این گونه موارد هم نادر است لذا جواب امام به وضوست

مضافاً بر اینکه وقتی شرط طواف وضو شد یقیناً شرطش هم غسل جنابت می‌شود چون غسل جنابت ما را از وضو بی‌نیاز می‌کند ولی هرگز وضو ما را از غسل جنابت بی‌نیاز نمی‌کند از این جهت امام علیه السلام به وضو اشاره کرده تا اینکه بفهماند که من جایی را می‌گویم که جنب نباشد

روایت دوم صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام که امام می‌فرماید مناسک حج اگر بدون وضو انجام شود اشکالی نیست که مناسک حج را قضا کند مگر طواف بعد می‌فرماید وضو افضل است

متن روایت:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا بَأْسَ أَنْ یَقْضِیَ الْمَنَاسِکَ کُلَّهَا عَلَی غَیْرِ وُضُوءٍ إِلَّا الطَّوَافَ بِالْبَیْتِ وَ الْوُضُوءُ أَفْضَلُ [2]

این حدیث دلالت می‌کند که طواف بدون وضو باطل است لذا جنب اگر طواف بکند طوافش باطل است ولی اگر غسل بکند غسل ایشان از وضو بی‌نیاز است

آنچه متن این روایت قابل توجه است کلمه الا است این الا استثنا از قضا است مناسک حج بدون وضو قضا دارد اما طواف در خانه خدا بدون وضو قضا ندارد بلکه باطل است وقتی طواف واجب باطل شد باید از نو طواف را إعادة کند لذا از این حدیث استفاده کردند که در طواف واجب طهارت شرط است لذا صاحب جواهر[3] فرمودند اگر جنب فراموش کرد و وارد مسجدالحرام شد و طواف را انجام داد بعد یادش آمد که جنب است و باید از مسجدالحرام بیرون بروند طوافش صحیح است چرا؟ به خاطر اینکه اصل جاری می‌شود و منظور از این اصل اصل برائت است آیا ناسی و غافل عقاب می‌شوند؟ نه حدیث رفع جاریست

ضمن اینکه این اصل برائت را برای این جاری می‌کنند که تکلیف بر ناسی و غافل شرعاً جایز نیست لذا نمی‌توان به این دو گفت علیک غسل الجنابه می‌گویند که من یادم رفته که جنب بودم و نسبت به جنابتم برائت شرعی دارم و تکلیفی ندارم

مرحوم شیخ طوسی در تهذیب فرمود اگر کسی بدون وضو طواف کرد یا در حال جنابت طواف کرد اگر طواف او طواف واجب بود إعادة کند و اگر طواف مستحبی بود وضو بگیرد یا غسل کند و نیازی نیست دوباره طواف کند بلکه این وضو و غسلش برای خواندن دو رکعت نماز طواف است

مرحوم خویی نسبت به اصل برائت اشکالی دارند اصل برائت در مندوبات جاری نیست چون در مندوبات وضعی نیست تا اینکه رفع شود رفع در مقابل وضع است وقتی الزامی نباشد رفعی نیست لذا در جایی که احتیاط را واجب می‌کند از باب اینکه حفظ واقع واجب است تحفظ واقع واجب است احتیاط را وضع کردند در آنجا ممکن است بعضی از فقها حدیث رفع جاری کنند

نظراستاد: در اصول فقه ( تنقیح) [4] حق را با ایشان(مرحوم خویی) دانستیم اما طهارت از حدث اکبر هم در نماز طواف واجب و هم در نماز طواف مستحب؛ شرط است چون که ادله اعتبار طهارت در صلاة اطلاق دارد «لاصلاة الا بالطهور» مطلق است هم شامل نماز طواف واجب می‌شود و هم ندب

مضافاً بر اینکه نص خاص داریم در وسائل الشیعه ج9 باب 38 از ابواب طواف دارد که کسی که می‌خواهد دو رکعت نماز طواف بخواند باید وضو بگیرد