موضوع: كتاب الطهارة/الأغسال /ما یحرم علی الجنب

(فصل فی الاغسال - یجب للجنب التیمم عند خروجه من المسجد الحرام أو النبی صلی الله علیه و آله - ادله - فروعات بحث )

مساله اول : حکم کسی که در مسجد الحرام یا مسجد النبی محتلم شده یا اینکه خودش را جنب کرده است می باشد،همه فقها فتوا داده‌اند که برای خارج شدن از این دو مسجد واجب است تیمم بکند فقط ابن حمزه در وسیله فتوا به استحباب تیمم دادند اما در سایر مساجد جنب فورا خارج می شود اما در دو مسجد فوق با طهارت ترابیه خارج می شود ضمن اینکه صحیحه ابی حمزه دلالت بر وجوب تیمم دارد.

روایت :وبإسناده عن محمد بن أحمد بن يحيى، عن يعقوب بن يزيد، عن النضر بن سويد، عن عبد الله بن سنان، عن أبي حمزة قال: قال أبو جعفر عليه السلام: إذا كان الرجل نائما في المسجد الحرام، أو مسجد الرسول صلى الله عليه وآله فأحتلم فأصابته جنابة فليتيمم، و لا يمر في المسجد إلا متيمما، ولا بأس أن يمر في سائر المساجد، ولا يجلس في شئ من المساجد.[1]

مرحوم شیخ طوسی در مبسوط و سبزواری و ابن ادریس در سرائر و بسیاری دیگر به این روایت فتوا داده اند و این روایت فوق بین همه متسالم است و خدشه ای ندارند.

اما فروعات این مساله:

اول : آیا وجوب تیمم اختصاص دارد به کسی که در مسجدین خوابیده و محتلم شده است یا اینکه از بیرون جنب بوده و عمدا یا سهوا وارد مسجدین شده است می باشد؟

نظر اول : عده ای قائلند به تعمیم یعنی تیمم بر جنب واجب است اعم از اینکه در خواب محتلم شده یا از بیرون مسجد جنب شده و داخل شده است و دلیل آن این است که احکام بر طبیعت تعلق می گیرد که طبیعی جنابت همه افراد را شامل می شود چه کسی که در خواب محتلم شده و یا با همسرش نزدیکی کرده است و چه کسی که قبلا بیرون مسجد محتلم شده لذا باید تیمم کند و شاهد آن ذیل صحیحه است که فرمودند فلا یمر فی المسجد الا متیمما که ضمیر لا یمر به جنب بر می گردد پس طبیعی جنب و جنابت حکمش این است که برای خارج شدن از مسجدین باید تیمم کند.

نظر دوم : دو گروه اند برخی اختصاص به احتلام داده‌اند و برخی هم اختصاص به احتلام نداده اند اما کسی که از بیرون داخل مسجد شده و جنب بود خارج از صحیحه دانسته اند.

نظر استاد : همان نظر دسته اول است که مرحوم سید ره و بسیاری از فقها همین نظر را دارند.

اما دلیل قائلین دسته اول:

    1. کلمه فاصابته جنابه که مستفاد از این عبارت طبیعی جنابت است و فرقی بین افراد نگذاشته.

    2. ضمیر در لا یمر که به طبیعی جنابت بر می گردد و هر کسی که جنابت بر او صدق کند حق ندارد بدون تیمم از این مسجدین خارج شود حالا چه در خواب یا بیداری یا با همسرش باشد فرقی ندارد.

فرع دوم : وجوب تیمم به جهت خارج شدن از مسجدین آیا بر طبق قاعده تیمم است یا نه؟ قاعده تیمم جایی است که از وضو و غسل خارج شود و اضطرار به طهارت تراییه شده باشد که علماء در اینجا دو دسته اند.

    • دسته اول : وجوب تیمم در اینجا را تعبدی گرفته اند یعنی همان وجوب شرعی که مجعول شارع است که شارع برای خارج شدن تیمم را واجب کرد و دلیل آن اتفاق فقها وصحیحه ابی حمزه فوق بود که امر دارد : فلیتیمم.

    • دسته دوم: می گویند وجوب تیمم برای خروج از مسجدین مطابق با قاعده است چون کسی که در مسجدین جنب است و نمی تواند غسل کند چون غسل کردن موجب تنجیس مسجد می شود و تلویث مسجدین حرام است لذا بر جنب واجب است که تیمم بکند به خاطر اضطراری که پیدا کرده است به خصوص جایی که زمان غسل مساوی با زمان تیمم و یا کمتر از زمان تیمم باشد باید در آنجا در نظر گرفته شود که اگر زمان غسل مستلزم تنجیس مسجد نیست اشکال ندارد و برای او واجب است غسل کند مثل اینکه حوضی است و آب از لوله به آب چاه شهری ریخته می شود اما بحث ما جایی است که این امکانات نیست و اضطرار قطعی است پس صدق مضطر در جایی است که آنجا غسل ممکن نباشد.

یمکن أن یقال در جواهر[2] : اگر وجوب تیمم مطابق با قاعده باشد باید در بقیه مساجد خصوصا از یک در که ورود و خروج است باید تیمم کند لذا وجوب تیمم وجوب تعبدی است.

قلت : در سایر مساجد هیچکدام از فقها حکم وجوب به تیمم ندادند و روایت معتبره ای هم برای وجوب تیمم نداریم و فقط مرحوم شهید فرمودند که تیمم برای جنب در همه مساجد مستحب است و فقط در مسجدین واجب است اتفاقا بعد از شهید هر کسی این فتوا را مشاهده کرد انکار کرد و گفت که تیمم مشروعیت ندارد چه برسد به اینکه مستحب باشد.