موضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /احتلام در مسجدین/ جلسه 44

فرع سوم : آیا برای کسانی که در مسجدین محتلم شده اند وجوب تیمم تعمیم دارد به جایی که زمان تیمم اکثر از زمان خروج باشد یا زمان تیمم کمتر از زمان خروج باشد و یا اینکه مساوی باشند؟

فقها دو دسته اند:

    1. دسته اول : قائل به اختصاص اند یعنی تیمم بر کسی واجب است که زمان بیشتری نسبت به زمان خروج می برد مثلا در وسط مسجد خوابیده اینجا قطعا از بین مسجد بخواهد خارج شود فاصله زیادی می برد که حکم به وجوب تیمم می شود و اکثر فقها به این نظر فتوا داده اند و شهید ثانی در دروس[1] و در روض الجنان[2] و صاحب جواهر ، عبارت شهید این است که اگر در مسجدین غسل ممکن بود و زمان تیمم کمتر از زمان خروج بود تیمم واجب است و الا تیمم واجب نیست بلکه جایز نیست. در صحیحه ابی حمزه فرمود تیمم بکن که این اطلاق دارد هم اکثر و هم اقصر زمان را شامل می شود اما شهید آن اطلاق را قبول ندارد و می گوید اگر امام مطلق فرمودند و مشخص نکردند که زمان کدام کمتر و بیشتر است برای این است که غالبا زمان تیمم کمتر از زمان خروج است و کمتر کسی پشت در می باشد و معمولا در مسجد می خوابند و امام به خاطر غالب فرمودند پس کسی که در مسجدین محتلم می شود اگر زمان تیمم کمتر از زمان خروج باشد واجب است که تیمم کند.

    2. دسته دوم : قائل به تعمیم اند چه زمان تیمم کمتر از خروج وچه بیشتر و چه مساوی باشد باید تیمم بکند و بیرون رود مثلا شهید[3] ره فرمود فلیتیمم عام و مطلق است و تیمم را واجب میکند به‌ هر شکل ممکن چه زمان آن کم یا زیاد باشد و صاحب جامع المقاصد[4] هم این بیان را دارند و می فرمایند احتمال دارد غسل مقدم بر تیمم باشد چون تیمم با وجود غسل مشروعیت ندارد اما قول اصح عدم وجوب غسل است که جامع المقاصد سه دلیل می آورند، اول: بخاطر ظاهر نص و دوم : اینکه اگر خروج واجب باشد و از طرف دیگر باید غسل کند تکلیف ما لایطاق می شود و سوم : نمی دانیم حقیقت طهارت در اینجا به غسل است یا تیمم ؛ نمی دانیم که علی الظاهر تیمم است. [5]

نظر استاد : قول اول را قبول داریم چون :

اولا : مکث در مسجدین به مقدار تیمم قطعا جایز است چون اضطرار عرفا صدق می کند اما مکث بیش از اندازه را دلیلی بر جواز نداریم چون اضطرار صدق نمی کند لذا اگر زمان تیمم کمتر از خروج است تیمم واجب است و برعکس آن تیمم واجب نیست.

ثانیا : تمام الموضوع برای حکم به تیمم حرمت بودن جنب در مسجدین است ولو به نحو مرور اما در سایر مساجد فقط بودن حرام است اما مرور حرام نیست و در صحیحه ابی حمزه امام اشاره به همین مطلب کردند لذا اگر زمان خروج کمتر از زمان تیمم باشد وجهی ندارد تیمم واجب باشد و مسوغی نداریم [6] و ماندن مازاد حرام است ، فاضل آبی در کشف الرموز همین دلیل را ذکر کردند.

سوال : آیا قاعده تزاحم جاری می شود ؟ که حرمت مکث و هم عبور حرام است اما حرمت مکث اشد از حرمت عبور است ؟ مورد بحث ما از صغریات باب تزاحم نیست چون ملاک اباحه مکث اضطرار و ضرورت است و چیزی که مباح می کند توقف در مسجدین را همان ضرورت است و باید از طریق قاعده اضطرار بحث کنیم که هر کجا اضطرار کمتر بود از مسجد خارج و اگر ضرورت بیشتر بود مثلا در وسط مسجد جنب شده ‌و زمان خروج طول می کشد تیمم بکند