موضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /ترتیب/ الدرس 60

(فصل فی الاغسال - ادله قائلین به عدم وجوب ترتیب در غسل - اشکالات بحث )

بحث درباره وجوب ترتیب در غسل است آیا بین سمت راست و چپ ترتیب واجب است یا نه ؟ معروف بین فقها وجوب ترتیب است که اول راست و بعد چپ شسته شود اتفاقا ادعای اجماع شده است اما روایاتی بر اعتبار این ترتیب وارد شده مثل آقای خویی ره و برخی به دلالت این روایات خدشه وارد کرده اند

منها صحیحه زراره : وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن حماد بن عيسى، عن حريز، عن زرارة قال: قلت: كيف يغتسل الجنب؟ فقال: إن لم يكن أصاب كفه شئ غمسها في الماء، ثم بدء بفرجه فأنقاه بثلاث غرف، ثم صب على رأسه ثلاث أكف، ثم صب على منكبه الأيمن مرتين، وعلى منكبه الأيسر مرتين فما جرى عليه الماء فقد أجزأه .[1]

که سه تا کف بر سر می ریزد و سپس دوکف آب بر روی دوش راست می ریزد و بعد سمت چپ ، و آب همین اندازه که همه جای بدن را بگیرد مجزی است

تقریب استدلال : از این حدیث استفاده می شود که اجزای غسل سر و سمت راست و چپ است و اگر ترتیب واجب نباشد لازم می آید اجزای غسل دو تا باشد و خلاف ظاهر روایت است ،

اما سه قرینه است که اجزای غسل سه تا است :

اول : دوبار کلمه مرتین آمده هم برای سمت راست و هم چپ و تاکید استفاده کردن این کلمه می رساند که اجزای غسل سه تا است

دوم : این قرینه داخلی است و آن واو است ( و علی منکبه الایسر) که درباره واو از نظر ادبی دو مبنا است : یکی اینکه واو مطلق الجمع است و دوم مطلق الترتیب مثل ثم است که بنابر این مبنای دوم نشان می دهد و قرینه است بر سه تا بودن اجزای غسل است

سوم : قرینه خارجیه همان اجماعات و فتوای فقها و معروف بین فقها است

اشکال بر دلالت حدیث : که اجماع در اینجا اجماع تعبدی نیست و کاشف از رأی معصوم نیست چون مساله وجوب ترتیب بین راست و چپ بدن مخالف دارد مثل شیخ بهایی و محقق اردبیلی و صاحب مدارک و صاحب ذخیره رحمة الله علیهم و ضمن اینکه واو عاطفه دلالت بر ترتیب نمی کند و ظهور أولی آن مطلق الجمع است و کسی نگفته واو به معنای ثم می آید و این یک قول ضعیف است و دیگر اینکه از این حدیث بدست نمی آید که اجزای غسل سه تا است بلکه غسل دو جزء دارد چون امام علیه السلام فرمودند سر و دوش راست و چپ را بشوید سر را یک بار فرمود صب و دوش راست و چپ را یک بار صب فرمودند و دو تا نگفتند این نشان می دهد آب قلیل بوده لذا به نظر ما ترتیب را نمی رساند

جواب استاد : سیره بین علماء و حتی عوام مسلمانها در تمام عصرها و همه شهرهای مسلمان نشین با اینکه غسل در هر آنی اتفاق می افتاد مگر می شود بر شیعه و مسلمین یا حتی اصحاب ائمه علیهم السلام ترتیب غسل مخفی بماند لذا با وجود این سیاق شرعی نیازی به بحث ادبیاتی و مباحث لفظیه نیست و بارها گفته ایم که در اجماع اگر سبب و مسبب ذکر شود آن اجماع حجت است مثلا بگوید شیخ مفید ره بفرماید اول سر را بشوید و بعد راست و بعد چپ و بعد بگوید لاجماع اینجا مسبب روایت شیخ ره و سبب کلمه اجماع است بله آنجایی که مسبب ذکر نشود و فقط سبب ذکر شود آن اجماع تعبدی نیست و کاشف از رأی معصوم نیست لذا این ذکر معقد اجماع و عمل مسلمین و روش علما نشان می دهد که ترتیب را مراعات می کردند

منها صحیحه محمد بن مسلم : غسل المیت مثل غسل الجنب که در اینجا میت مشبه و مشبه به ، جنب است و وجه شبه ترتیب است چون برای ما محرز است که در غسل میت بعد از سر و گردن سمت راست و بعد سمت چپ انجام می شود و از این تنزیل می فهمیم که باید ترتیب در غسل جنابت هم مراعات شود مثل غسل میت لذا شیخ یوسف بحرانی ره می فرماید که این تنزیل برای ترتیب غسل است

اما آنهایی که مخالف وجوب ترتیب اند چند اشکال دارند :

اشکال اول : این حدیث ربطی به ترتیب ندارد بلکه می گوید آنچه در غسل میت معتبر است در جنابت است که از سر تا نوک پا شسته شود چون غسل میت از سه جهت با جنابت فرق دارد یکی با آب کافور و سدر و دوم کسی میت را غسل می دهد و سوم در میت باید قبل از غسل بدن او را بشویند تا مانعی نباشد و با وجود این اختلافات چگونه وجه شبه ترتیب بین راست و چپ باشد.

جواب : تشبه در حکم تعلیل است مثلا گفته می شود زید مثل شیر است چون شجاع است اما ما یعتبر فیه در حکم تعلیل نیست چون شستن از فرق سر تا نوک پا خود غسل است نه علت غسل و امام با تشبیه خواستند علت و سببیت غسل را بیان بکنند لذا کیفیت غسل به این است که بعد از شستن سر مثل غسل میت طرف راست را بشوید اتفاقا در سوال راوی آمده که چگونه می فرمایید غسل میت مثل غسل جنابت است این نشان می دهد که همانطوری که میت را بعد از از طرف راست غسل می دهند در غسل جنابت هم همینطور است مضافا که غسل میت نادر است اما غسل جنابت عام البلوی است