موضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /کیفیة الغسل/ الدرس 63

( فصل فی الاغسال - آیا گردن در غسل ملحق به سر است یا بدن ؟ اقوال - ادله - اشکالات بحث - نظر استاد )

امر سوم از اموری که در مقدمات بیان فرموده اند اینکه آیا گردن در غسل ملحق به سر است یا ملحق به بدن است ؟ مشهور فقها فرمودند گردن ملحق به سر است و سرو گردن را باهم بشوید ، جماعتی از فقها به این مطلب تصریح کردند و جماعتی دیگر تصریح نکردند ولی از ظاهر کلماتشان الحاق رقبه به سر است از زمان قدما تا کنون مخالفی در میان فتوای دیده نشده است مگر از برخی محدثین مثل مرحوم عبدالله بن بحرانی که صاحب حدائق[1] از ایشان نقل می کند که گردن را ملحق به بدن کرده است و می گوید که نه در کتاب های لغت و نه در کلام ائمه علیهم السلام تصریح به دخول رقبة در سر دیده نشده است مگر اینکه مجتهدین استنباط ظنی دارند وگرنه هیچ دلیل معتبری بر الحاق رقبه به راس نیست و در پایان خودش احتیاطی شده یعنی هم با سر شسته شود هم با طرف راست و طرف چپ .

نظر استاد : عرض ما این است که اگر ادله مجتهدین را تحقیق کنیم به این نتیجه برسیم که استنباط شان اگرچه ظنی است ولی ظن معتبر است و دلیل اعتبار دارد. دلیل اول : صحیحه زرارة است که امر می کند به جاری کردن سه تا کف آب بر سر و دو تا کف آب بر راست و دوتا کف آب بر دوش چپ ، این حدیث دلالت دارد بر اینکه رقبه با سر شسته میشود نه با بدن چون اگر با سر شسته نشود ، رقبه شسته نمیشود زیرا که گردن بالای دوش است وقتی امام امر می کند بعد شستن سر ، دوش راست و چپ را آب بریزید ،گردن خشک باقی می ماند و برای اینکه خشک نماند ،فتوی می دهیم به اینکه سرو گردن را باهم بشویید خواه اسم سر شامل گردن بشود حقیقتا یا مجازا ، برخی می گویند حقیقتا گردن جز سر است زیرا گفته می شود سر بریدن در حالی که گردن را زدند و سر محل روییدن مو است و گردن هم مو دارد اما از این راههای لغتی نمی رویم .

دلیل دوم : موثقه سماعة است فرمود کف را پر از آب می‌کنی سه بار بر سر میریزی آنگاه یک کف پر از آب بر سینه میریزی و آنگاه یک کف آب بر بین دو کتف می‌ریزی ، به تقریب اینکه اگر رقبه جز سر محسوب نشود مغسول واقع نمیشود زیرا سینه و کتف ها در زمان شستن شامل رقبه نمیشود و رقبه بالای کتف و سینه است و اگر امام علیه السلام فرمودند یک کف آب روی سینه این از باب مقدمه است برای اینکه آب به همه بدن برسد و قدری کار را آسان بکند امام فرمود یک کف آب بریزید که بدن خیس بخورد که راحت بتوانید غسل کنید لذا نباید استفاده کنید واجب است آب را روی سینه تان بریزید بلکه صرفا مقدمه برای رساندن آب به همه بدن است

اشکال بر این دلیل : اینکه در صحیحه ابو بصیر رقبه داخل در بدن است و ملحق به سر نیست به همین خاطر شیخ بحرینی به سوی احتیاط رفت ، در صحیحه یعقوب بن یقطین گردن را ملحق به بدن کرد ، صحیحه ابوبصیر دارد که .....تصب علی یدیک المائ ثم تدخل یدک المائ ...ثم ...تصب المائ علی راسک ثلاثة مرات وتغسل وجهک[2] ...، که سه بار آب را بر سر میریزی و صورت خود را با همین آب میشویی آنگاه آب را برای شستن خودت به کارمیگیری ، یا در صحیحه یعقوب بن یقطین میفرماید[3] .....یصب علی راسه و علی وجهه و علی جسده کله ، آب بر سرو صورت و بدنش میزند وغسل پایان پذیرفت

وجه استدلال : اسمی از صورت برد ولی اسمی از گردن نبرد وقتی سر صورت را شامل نمیشود به طریق اولی گردن هم شامل نمیشود بخصوص که با واو مطرح کرده و واو مطلق الجمع است اگر گردن جز سر بود می‌فرمود ، چنانچه وجه جز سر نیست این را اشاره کردند معلوم میشود گردن جز بدن است

جواب ما این است که این حدیث احتمالاتی دیگر هم دارد :

احتمال اول : اینکه امام علیه السلام اسم صورت را بردند از قبیل عطف جز بر کل است یعنی میخواهند بگویند سر همان صورت و گردن است و اگر من اسم صورت را بردم به اعتبار اینکه یکی از اجزا ثلاثة سر را اسم بردم متاسفانه فکر کردی که منظور امام این است که صورت خارج از راس است در حالی که منظور امام علیه السلام این است که صورت و گردن جزیی از سر است

احتمال دوم : شستن صورت اهمیت دارد لذا اسم صورت را مجددا مطرح می کنند بعد سر

احتمال سوم: اگر کسی صورت را با آب سر بشوید و جداگانه نشوید باطل نیست ولی مستحب است که جداگانه صورت ر ا آب بریزید علاوه بر اینکه دو تا روایت را برحسب ظهور به دست آوردیم آن دو روایت قبلی نص هستند و نص بر ظاهر مقدم هست و در دوران امر بین نص و ظاهر ، نص مقدم است لذا خود شیخ عبدالله هم احتیاط کرد چون دید روایت آخری ظاهر است و نمی‌تواند در برابر نصوص بایستد.