موضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /اجزاء مشترکه/ الدرس 64

( فصل فی الاغسال - هل یجب فی الغسل الترتیب الأعلی فی الاعضاء ام لا؟-ادله - حکم الاعضاء المشترک فی الغسل - نظر استاد)

امر پنجم: آیا در غسل جنابت باید از بالا به سمت پایین شروع کنیم یانه؟مرحوم سید فرمودند که ترتیب بین سرو گردن و راست و چپ شرط واقعی است یعنی اگر کسی جهلا یا نسیانا این شرط را رعایت نکند غسلش باطل است اما واجب نیست که از بالا به پایین شروع کند و هر نقطه ای از بدنش را به عکس شروع کند مانعی ندارد مثل وضو نیست که دست به سمت بالا برود غسل باطل شود

توضیح متن سید ره : مقتضای شرطیت هر شرطی این است که اگر در مشروط دخیل است به نحو واقعی دخیل است مگر اینکه دلیلی بر خلافش بیاید و ما دلیلی بر خلاف نداریم چون صحيحة زرارة عن أبي عبد الله (ع)، قال:" من اغتسل من جنابة فلم يغسل رأسه، ثم بدا له أن يغسل رأسه، لم يجد بدّاً من إعادة الغسل".[1]

دلالت دارد بر اینکه ترتیب واقعا دخیل است برای اینکه واژه( بدا له )اطلاق دارد مکلف از سر شروع میکند اطلاق دارد یعنی جهلا یا نسیانا از سر شروع می کند باید برگردد و اعادة کند به اولویت قطعیه اگر عمدا از سر شروع نکند اعادة غسل واجب است اما اینکه چرا در هر عضوی از اعضای بدن واجب نیست از بالا به پایین شروع کند ؟ مشهور فقها قائل به ترتیب نیستند و برخی نفی خلاف و ادعای اجماع کردند ، لذا باید دلیلش را بیان کنیم.

اما ادله قول قائلین به وجوب لزوم ترتیب :

صحیحه اول : علی بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ‌ كَيْفَ‌ يَغْتَسِلُ‌ الْجُنُبُ‌ فَقَالَ إِنْ لَمْ يَكُنْ أَصَابَ كَفَّهُ شَيْ‌ءٌ غَمَسَهَا فِي الْمَاءِ ثُمَّ بَدَأَ بِفَرْجِهِ فَأَنْقَاهُ بِثَلَاثِ غُرَفٍ ثُمَّ صَبَّ عَلَى رَأْسِهِ ثَلَاثَ أَكُفٍّ ثُمَّ صَبَّ عَلَى مَنْكِبِهِ الْأَيْمَنِ مَرَّتَيْنِ وَ عَلَى مَنْكِبِهِ الْأَيْسَرِ مَرَّتَيْنِ فَمَا جَرَى عَلَيْهِ الْمَاءُ فَقَدْ أَجْزَأَهُ.[2]

صحیحه دوم : محمد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد، عن ابن أبي عمير، عن عمر ابن أذينة، عن زرارة قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن غسل الجنابة، فقال: تبدأ فتغسل كفيك، ثم تفرغ بيمينك على شمالك فتغسل فرحك ومرافقك، ثم تمضمض و استنشق، ثم تغسل جسدك من لدن قرنك إلى قدميك، ليس قبله ولا بعده وضوء، وكل شئ أمسسته الماء فقد أنقيته، ولو أن رجلا جنبا ارتمس في الماء ارتماسة واحدة أجزأه ذلك وإن لم يدلك جسده . [3]

تقریب استدلال : در صحیحه اولی امر به ریختن آب از بالای دوش کرد و در صحیحه دوم امر به شستن از فرق سر کردند معلوم می شود باید از بالا به سمت پایین شروع کنیم و مویداتی هم در این بخش داریم منتهی قبل از بیان مویدات لازم میدانم برخی عبارت های سید را عرض کنم.

امر پنجم : اجزاء مشترک در غسل چیست ؟ مرحوم سید می نویسد که گردن از اجزا مشترک است و احتیاط این است که نصف گردن را با سمت راست بشویید نیمی دیگر گردن را با سمت چپ بشویید چون ایشان قائل به احتیاط شد برای اینکه برخی فقها گردن را محلق به سر نمی‌کنند مثل مرحوم خراسانی در الذخیرة و صاحب ریاض ره و از آنجایی که نص صریح در الحاق گردن به سر نداریم جمع بین دو طایفه فتوی ایجاب می کند که قائل به احتیاط بشویم تا از شبهه مخالفت بیرون بیاییم. نظر استاد : احتیاط بلاوجه است قبلاً گفتیم که در صحیحه زرارة تصریح کرد بر الحاق رقبه به سر لذا نفرمایید که ما نص صریح نداریم ! مگر اینکه از باب اینکه رقبه بالای بدن است و از باب احتیاط در زمانی که بدن را می شوید مقداری از گردن هم بشویید مثل وضو از مرفق تا انگشتان واجب است برای یقین ،احتیاطا از کمی بالای مرفق بشوید و احتیاط برای تحصیل یقین در شستن کامل عضو است و باید بدانید که این بحث در صورتی است که قائل به رعایت ترتیب باشیم و بگوییم اول از راست بعد چپ که اگر قائل به رعایت ترتیب نباشیم احتیاط نمیخواهد هر طور بخواهد شسته شود.

دومین اجزا مشترک : ناف (در عرب ناف را سره به ضم سین و تشدید راء می گویند ) و عورت است هم در مقام شستن طرف راست و چپ باید شسته شود چون نصوص ما مطلق است و کلمات اصحاب هم مطلق است اگرچه برخی ها تصریح کردند که اجزا مشترک یعنی نیمی به سمت راست شسته شود نیمی هم به سمت چپ شسته شود ولی سید ره درمتن میفرماید کامل و تمام یک بار با چپ و یک بار با راست شسته شود زیرا ناف و عورت عضو مستقل هستند و در شستن تابع دو طرف است ، عضو مستقل مثل بینی ، لب،گوش،سینه ،مگربینی را نصف می‌کنند!لذا عورت و ناف هم عین همین مطلب اند و تابع دو طرف است و جداسازی معنی ندارد.