موضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /مستحبات/ الدرس 88

مستحب چهارم قبل از غسل جنابت : که در غسل ترتیبی به اندازه یک صاع آب مصرف کند ، برای روشن شدن این مساله اموری مطرح می شود

امر اول: درباره استحباب به میزان صاع در صورت انفرادی خلافی نیست هم اجماع محصل و هم اجماع منقول در اینجا وجود دارد لذا آن بیان امام باقر علیه السلام در صحیحه زرارة فرمود ....فلابد له من صاع ، هرکس به تنهایی غسل می کند باید یک صاع مصرف کند از ظاهر لابد وجوب استفاده می شود

روایت : محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن زرارة قال: قال أبو جعفر عليه السلام: (في حديث) ومن انفرد بالغسل وحده فلا بد له من صاع ،[1]

به خاطر همین اجماع محصل و منقول فقها این حدیث را توجیه کردند که برخی گفته اند این حدیث حمل بر استحباب و برخی می گویند منظور از لابدیت لزوم عقلی و وجوب نیست بلکه اشتراط است یعنی شرط است در آب غسل یک صاع تحصیل کند و بیش از یک صاع نیازی به تحصیل نیست ، در اینجا علاوه بر اجماع دو دسته روایات هم دلالت بر این استحباب دارد : دسته ای که جریان آب را از بالای بدن کافی می دانند و دسته ای دیگر آب غسل را مثل روغن مالی تشبیه کردند این دو دسته روایات مؤید بر این مطلب است که یک صاع مستحب است

اما در صورت اشتراک مثل اینکه زن و مرد با هم بخواهند غسل کنند روایات می گوید مرد دو مد و زن سه مد استفاده کند

روایت : محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن زرارة قال: قال أبو جعفر عليه السلام: اغتسل رسول الله صلى الله عليه وآله هو وزوجته بخمسة أمداد من إناء واحد، فقال له زرارة: كيف صنع؟ فقال: بدأ هو فضرب بيده الماء قبلها فأنقى فرجه، ثم ضربت هي فأنقت فرجها. ثم أفاض هو وأفاضت هي على نفسها حتى فرغا، وكان الذي اغتسل به النبي صلى الله عليه وآله ثلاثة أمداد والذي اغتسلت به مدين، وإنما أجزأ عنهما لأنهما أشركا فيه جميعا، ومن انفرد بالغسل وحده فلا بد له من صاع . [2]

مشکل حدیث این است که با اطلاق کلام اصحاب و اجماع منقول و محصل مخالف است چون همه فقها مطلق فرمودند مستحب است برای غسل یک صاع آب مصرف کنید و فرقی نگذاشته اند بین انفرادی و اشتراکی در اینجا باید حدیث را توجیه کنیم و گفته اند که حدیث قابل توجیه نیست و باید کلمات اصحاب را از اطلاق بیندازیم که کلمات اصحاب مخصوص غسل انفرادی است که آن یک صاع برای انفرادی و پنج مد برای اشتراک است

نظر استاد : حق این است که عمل پیغمبر صلی الله علیه و آله نمی‌تواند دلیل باشد بر اینکه در صورت اشتراک هر کدام از زن و مرد برای خودشان یک‌صاع مستحب نباشد چون روایاتی که یک صاع را مشخص کرد و کلمات اصحاب را که یک صاع را گفتند این صاع را ، غایت یستحب گرفتند که یستحب بصاع و همیشه غایت حکم داخل در حکم است و قید برای حکم است لذا نمی شود یک من آب را برای انفرادی بگذاریم پس مستحب است چه در صورت انفرادی و چه در صورت اشتراک یک صاع مصرف بشود

اما آن علتی که در روایت پیغمبر آمده این است که لانهما اشرکا ، این زن و مرد در این پنج مد آب شریک اند این علت نمی‌تواند اصل استحباب یک صاع آب را از ریشه بزند چون اصل استحباب صاع مقید به غایت است که آن غایت داخل در حکم است و حکم مقید به این غایت است لذا مستقیما روایت باید بگوید دو نفر مشترک پنج مد می خواهد نه یک صاع و تعلیل نمیتواند استحباب را بردارد زیرا العلة اما معمم اما مخصص و ما نمی‌دانیم کدام است لذا مستحب باقی است .

امر دوم : اینکه در صورت اشتراک ، آیا اشتراک بین و زن و مرد یا دو رفیق هم می باشد ؟ ظاهر روایت نبوی اشتراک بین زن و مرد است ولی صدر و ذیل حدیث قرینه ای دارد که شامل غیر زن و مرد هم می شود صدر حدیت دارد من انفرد ، مطلق است و مقابلش من اشترک می شود که این هم باید مطلق باشد و قرینه دیگر این عبارت در حدیث که لانهما اشرکا فیه جمیعا است ....تعمیم دارد چه مشترک با زن ، همسرش باشد یا بچه او باشد

امر سوم : که بیش از یک صاع مستحب است یا نه ؟ اختلافی است ، در مقنعه و نهایه و مبسوط و سرائر و خلاف فرمودند که حد استحباب همان یک صاع است و بیش از ان مستحب نیست به دو دلیل یکی اجماع و دوم اینکه مرسله فقیه که : الوضوء بمد و الغسل بصاع وسیاتی اقوام من بعدی یستقلون ذلک اولئک علی خلاف سنتی[3] و ...... به زودی اقوامی می آیند که کم می‌شمارند و بیشتر استفاده می کنند و این بر خلاف سنت من است و آنکه بر سنت من ثابت بماند اهل بهشت است.

در مقابل ابن حمزه در وسیله ، ابن برّاج در مهذب ، و محقق در معتبر و علامه در منتهی بیش از یک صاع را هم مستحب می دانند و صاحب جواهر[4] ره ادعای نفی خلاف کرد چون برای یک عمل مستحبی مانعی ندارد بیش از آن مستحب نباشد و آن روایت حمل بر وسواس می شود اینکه امام سرزنش کمی کنند که یک صاع را کم می شمارند نشان می دهد که به صورت وسواسی انجام می دهند

نظر استاد : قول حق همین است که اشکال ندارد بیش از یک صاع را مستحب بدانیم و مرحوم شهید در ذکری می فرمایند بیش از یک صاع مستحب است به شرط اینکه اسراف نشود

امر چهارم : بنابر مشهور یک صاع ششصد و چهارده مثقال و ربع مثقال است و به کیلو سه کیلو ۱۸ گرم می شود