موضوع: كتاب الطهارة/النجاسات /راه حل تعارض روایات؛ ارواح المعانی

یکی از راههای حل روایات پی بردن به روح المعانی الفاظ است که تاریخ این بحث به مرحوم میرزا جواد آقای تبریزی به این طرف برمی‌گردد. ادیب قائل به حقیقت و مجاز است اما مفسر و محدّث قائل به روح المعانی است مثلا وقتی گفته می‌شود ﴿لاتأکلوا أموالکم بینکم بالباطل﴾[1] روح المعانی «لاتأکلوا» لا تتصرفوا است و اگر عنوان أکل مطرح شده بخاطر آنست که عمده‌ی تصرف، أکل است یا مثلا وقتی گفته می‌شود ﴿ید الله فوق ایدیهم﴾[2] یعنی قدرت خداوند بالاترین قدرتهاست. استعمال آیه بر روح المعانی حقیقت است.

اینکه در روایت دارد «إغسل ثوبک من ابوال ما لا یؤکل لحمه» اغسل به معنای وجوب نیست و دیگر تعارضی با روایت این سنان نخواهد داشت چون ما لایؤکل لحمه بمعنای حرام گوشت نیست تا از ان نجاست فهمیده شود بلکه بمعنای «ما لایعدُّ للأکل المتعارف» است مثل گوشت اسب الاغ و قاطر.

شاهد قرآنی:

در آیه 5 سوره نحل فرمود وَ ﴿الْأَنْعامَ خَلَقَها لَكُمْ فِيها دِفْ‌ءٌ وَ مَنافِعُ وَ مِنْها تَأْكُلُونَ﴾[3] اما در در آیه 8 نحل فرمود ﴿وَ الْخَيْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوها وَ زِينَةً﴾[4] در فاصله این سه آیه بحث أکل و غیر أکل _مثل رکب و زینت_ است.

شاهد روایی:

    1. عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ يَمَسُّهُ بَعْضُ أَبْوَالِ الْبَهَائِمِ أَ يَغْسِلُهُ أَمْ لَا قَالَ يَغْسِلُ بَوْلَ الْحِمَارِ وَ الْفَرَسِ وَ الْبَغْلِ فَأَمَّا الشَّاةُ وَ كُلُّ مَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ فَلَا بَأْسَ بِبَوْلِهِ.[5] عبدالرحمن از امام صادق علیه السلام درباره تماس بولهای بهائم با لباس سؤال شده آیا بشوید؟ امام فرمود: یغسل بول الحمارو البغال و الفرس بعد فرمود و اما الشاة و کل ما یأکل لحمه فلابأس ببوله. امام علیه السلام الشَّاةُ وَ كُلُّ مَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ را در مقابل اسب و الاغ و قاطر قرار داد. ازین مقابله فهمیده می‌شود که مراد از مَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ حلال گوشت نیست چون گوشت اسب و أخویه حلال است بلکه «ما لایعدُّ للأکل المتعارف» است. پس معلوم میشود ائمه علیهم السلام از روح المعانی بهره جسته اند. و ما یؤکل و مالایؤکل را فقط در حلال گوشت و حرام گوشت بکار نبرده اند.

    2. مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَيَّاشِيُّ فِي تَفْسِيرِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ أَبْوَالِ الْخَيْلِ وَ الْبِغَالِ وَ الْحَمِيرِ قَالَ فَكَرِهَهَا قُلْتُ أَ لَيْسَ لَحْمُهَا حَلَالًا قَالَ فَقَالَ أَ لَيْسَ قَدْ بَيَّنَ اللَّهُ لَكُمْ‌ وَ الْأَنْعامَ خَلَقَها لَكُمْ فِيها دِفْ‌ءٌ وَ مَنافِعُ وَ مِنْها تَأْكُلُونَ‌- وَ قَالَ‌ وَ الْخَيْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوها وَ زِينَةً- فَجَعَلَ لِلْأَكْلِ الْأَنْعَامَ الَّتِي قَصَ‌ اللَّهُ‌ فِي الْكِتَابِ- وَ جَعَلَ لِلرُّكُوبِ الْخَيْلَ وَ الْبِغَالَ وَ الْحَمِيرَ وَ لَيْسَ لُحُومُهَا بِحَرَامٍ وَ لَكِنَّ النَّاسَ عَافُوهَا[6] . ولکن الناس عافوها یعنی اگر چه حلال گوشت است اما مردم از انها نمی‌خورند پس معلوم میشود هر کجا گفته شد ما یؤکل یا مالایؤکل لحمه مراد حلال گوشت و حرام گوشت نیست.

    3. وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع‌ فِي أَبْوَالِ الدَّوَابِّ تُصِيبُ الثَّوْبَ فَكَرِهَهُ فَقُلْتُ أَ لَيْسَ لُحُومُهَا حَلَالًا فَقَالَ بَلَى وَ لَكِنْ لَيْسَ مِمَّا جَعَلَهُ‌ اللَّهُ لِلْأَكْلِ.[7]

استاد: نتیجه اینکه از إغسل وجوب فهمیده نمی‌شود به قرینه اینکه «مالایؤکل لحمه» بمعنای حرام گوشت نیست. به ویژه اینکه در زمان صدور این حدیث با وجود این همه پرندگان فرمودند «کل شیء یطیر فلا بأس ببوله».