موضوع: كتاب الطهارة/المطهرات /ذهاب ثلثین

فصل فی المطهرات : ذهاب الثلثین - نظر فقها در مورد نجس شدن آب انگور - کیفیت ذهاب ثلثین و اقوال آن )

ششمین از مطهرات : ذهاب ثلثین در عصیر عنبی است چند امر در این مساله وجود دارد :

امر اول : بین علما عصیر عنبی در صورت جوش آمدن اختلافی نیست و همه فتوا به حرمت اب انگور در صورت جوش آمدن هستند همچنین هیچ شرطی در حرمت اب انگور در صورت غلیان نیست مثلا به شدت بجوشد یا به حدی بجوشد که غلیظ شود یا حالت سکر بگیرد ( اما جوش آمدن غوره و کشمش مشکلی ندارد )

عمدتا فقها درباره نجس شدن اب انگور اختلاف نظر دارند و دو دسته اند :

دسته اول : مشهور متاخرین از محقق حلی به بعد هستند که قائل به نجاستند

دسته دوم : قائل به طهارتند که بسیاری از متاخر متاخرین یعنی از صاحب شرایع به بعد هستند و هو الاقوی ، ادله هر دو دسته در مساله یک از مسائل خمر بیان شد فعلا بحث ما روی مطهریت ذهاب ثلثین است یقینا مطهریت بنابر قول اول خواهد بود و بنا بر قول دوم معلل می شود یعنی اگر دو سوم اب انگور بجوشد و از بین برود بنابر فتوای کسانی که قائل به نجاست نیستند مصرف این از انگور حلال است اما آنهایی که قائل به نجاستند می توانند یکی از مطهرات را ذهاب ثلثین قرار دهند

ضمنا فقهای ما درباره نجاست اب انگور احتیاط می کنند و این احتیاط مستحب است این فتوا بخاطر جمع کردن دو دسته فوق است چون قول اول منتسب به مشهور است

امر دوم : درباره کیفیت ذهاب ثلثین است ، اقوالی در مساله هست :

1-قول اول : که از سید در عروه هست این است که ذهاب ثلثین چه بواسطه اتش یا خورشید یا هوا باشد هم محلل و هم مطهر است و اکثر مراجع عظام هم همین است و هو المختار چون روایات در این باب مطلق است مثل حسنه حماد بن عثمان عن ابی عبدالله علیه السلام قال لا یحرم العصیر حتی یغلیٰ اب انگور حرام نمی شود جز اینکه بجوشد چه به آتش و چه به خورشید و چه به حرارت هوا باشد

2-قول دوم : برخی مثل اقای اراکی و حکیم و خویی ره که تفصیل بین غلیان به آتش و غیر آن هستند که اگر دو سوم بر اثر غلیان به آتش برود پاک و حلال است اما به غیر اتش حلال و پاک نیست

مرحوم اقای خویی می گوید در تنقیح ج ۳ ص ۱۹۶ ، [1] ان المطهر او المعلل و هو لا یکون الا بالنار فذهابهما بنفسه او بحرارت الشمس و غیرهما

3- قول سوم : ابن حمزه در کتاب الوسیلة بین غلیان به غیر اتش و آتش تفصیل دارد که اگر به غیر اتش جوش اید حرام و نجس هست تا زمانی که تبدیل به سرکه شود پاک و حلال است اما اگر بواسطه اتش جوش آید حرام هست اما نجس نیست مگر اینکه دو ثلث آن از بین برود

اشکال به قول فوق : در مساله اول از بحث نجاست خمر ما این تفصیل را رد کردیم که اولا این قول را یک نفر دارد و هیچ یک از علما موافق این تفصیل نشدند و ثانیا به قول محقق همدانی در مصباح الفقیه ، مستند و مدرک این تفصیل معلوم نیست لذا مرحوم سید در متن عروه این تفصیل را رد می کند

امر چهارم : درباره کیفیت اندازه گیری ثلث یا ثلثین است که چطور است ، مرحوم سید در عروه تردید کردند و به صورت تردید گفت که اندازه آن به وزن یا کیل با مساحت است و علت تردید ایشان از صاحب جواهر ره است چون صاحب جواهر[2] بین این سه تا فرقی نگذاشت اما وزن و کیل را موافق با احتیاط گرفت جواهر ج ۶ ص ۲۹۲ ،

اما مرحوم حکیم [3] ره در مستمسک ج ۲ ص ۱۰۶ دلیل این فتوا را ذکر کرد که ذهاب دو ثلث هم با وزن و کیل و مساحت صدق می کند و اختصاص به یکی از این سه تا دادن خلاف اطلاق روایات است چون روایات اشاره به ذهاب ثلثین کرد و مشخص نکرد به وزن است و یا کیل و یا مساحت هست و شما مشخص نکنید

مشکل این فتوای اقای حکیم چیست ؟ اشکال این است که کیل به نوعی به مساحت بر می گردد واز نظر کمیت یک چیزند اما وزن مباین با کیل و مساحت است اما کیل و مساحت برای تعیین حجم است حال ذهاب ثلثین به توسط مساحت و کیل مقدم بر ذهاب ثلثین به وزن و سنگینی است چون وقتی اب انگور می جوشد اجزای اب تبخیر می شود با تبخیر شدن اجزای اب غلضت و سخونت در اب انگور افزایش پیدا می کند لذا از نظر معادلات ریاضی مساحت و کیل بسیار نزدیک به نصف تا ثلث از وزن یعنی اگر یک سوم اب انگور از بین برود در واقع از نظر سنگینی و وزن باید گفت نصف اب انگور از بین رفت قطعا اگر دو سوم اب انگور از بین برود بیش از نصف از بین رفته است از این جهت کیل و مساحت مقدم بر وزن هستند و چه بسا کیلو و حجم از سنگینی کمتر باشند و قابل قیاس با سنگینی نیست مثلا ده کیلو پنبه که حجم آن از نظر کیل و مساحت قابل قیاس با وزن نیست چه بسا حجم زیادی می برد لذا همیشه حجم که با کیل و مساحت بدست می اید نسبت به وزن قابل مقایسه و سنجش نیست حال یک خمره اب انگور وقتی بجوشد سنگین می شود چون غلضت می آورد اما از طرفی می بینیم هنوز دو ثلث آن نرفته است.