موضوع: كتاب الطهارة/المطهرات /ذهاب ثلثین

فصل فی المطهرات : ذهاب الثلثین - مقدار ذهاب ثلثین آیا به وزن یا مساحت یا کیل یا به هر سه هست ؟ - روایات در این زمینه - اشکالات به روایات )

بحث امروز این است که آیا ذهاب ثلثین به وزن است یا به کیل یا به مساحت یا هر سه هست ؟

در این زمینه روایات مختلف است بعضی از روایات دلالت دارد بر این که ذهاب ثلثین را به وزن اندازه گیری کنید سه تا روایت در این زمینه هست :

روایت اول : عن ابی عبدالله علیه السلام قال اذا زاد الطّلا ( شراب ) علی الثلث اَوقیة فهو حرام ، اگر عصیر عنبی و خمر بر یک سوم به چند اوقیه افزایش پیدا کند آن عصیر عنبی حرام است و [1] سایل ج ۱۷ ص ۲۲۷ ح ۹

روایت دوم از عبد الله ابن سنان عن ابی عبدالله علیه السلام قال العصیر اذا طبخ حتی یذهب منه ثلاثة دوانیق ( ابزار وزن ، دانگ ) ثم یترک حتی یبرد فقد ذهب ثلثاه و بقی ثلثه آب انگور وقتی پخته شود سه دنگ و نیم آن برود و سپس رها شود تا دو ثلث رفته و یک ثلث باقی ماند در اینجا امام علیه السلام معیار دو ثلث را وزن گرفته است وسائل ج ۱۷ ص ۲۳۲

روایت سوم : روایت عقبة ابن خالد عن ابی عبدالله علیه السلام فی رجل اخذ عشرة ارطال من عصیر العنب طبخهما ...[2] وسائل الشیعه ج ۱۷ ص ۲۳۶ ح ۱ ، از امام صادق علیه السلام پرسید مردی ده سطل اب انگور داشت و ۲۰ سطل اب خالص بر آن ریخت و آنها را پخت به حدی که ۲۰ سطل از بین رفت و ده سطل باقی مانده. آیا نوشیدن این اب انگور باقیمانده جایز است یا نه ؟ حضرت فرمودند آنچه پخته شده یک سوم باشد حلال است مفهوم این است که دو سوم برود پاک و حلال است اینجا از رطل که سطل است استفاده شده است

اشکالات به این روایات فوق از دو جهت هست :

جهت اول ، سندی است : روایت ابن ابی یعفور را بعضی از روات آن را مشکل می دانند ،

جهت دوم دلالی است : اما روایت عبد الله بن سنان و عقبة ابن خالد اشکال دلالی دارند چون دلالت روایت مربوط به دو کلمه است یکی کلمه ارطال که این کلمه را قبول داریم دلالت بر وزن دارد اما در کلام سائل آمده و کلام امام صادق علیه السلام نیامده بلکه حضرت فرمودند ما طُبخ علی الثلث فهو حلال که نسبت به این بیان دو احتمال است که یکی اینکه مراد امام از ثلث همان رطل است یعنی اگر ۲۰ رطل است یک سوم ارطال بماند و احتمال دیگر این است که رطل نباشد و اشاره به کمیت باشد یعنی مقدار باقیمانده یک سوم باشد لذا با توجه به این دو احتمال نمی شود حدیث را جزما اختصاص به وزن داد

مضافا اینکه قرینه هست بر اینکه امام علیه السلام وزن را اراده نکردند یکی از آن قرائن این است که در زمان امام علیه السلام وزن کردن برای عمده مردم ممکن نبوده زیرا ظروف و کاسه ها و رطل ها فراوان نبوده و اگر مراد امام توزین باشد مردم به عسر و حرج می افتادند و قرینه دوم اینکه در بعضی از روایات ارطال به معنی پیمانه آمده است که لها رطل تکیل الزیت فیه لذا عده ای از محدثین گفته اند رطل یکی از پیمانه هایی است که در عراق می باشد و داخل در وزن نباید باشد

اما کلمه دوم دوانیق است این کلمه هم دلالت بر وزن ندارد چون دوانیق به معنای دانگ است که کنایه از یک ششم است که معمولا یک ششم اشاره به حجم و مساحت است و‌ اشاره به وزن ندارد بله در بعضی از روایت به طور معین مساحت را معین کرد مثل روایت اسماعیل ابن فضل هاشمی و دو روایت عمار بن موسی ساباطی که امام علیه السلام می فرمایند وقتی اب انگور را می پزید با یک چوب یا نی اندازه گیری کنید (اخذت منه عود و عصبة [3] ج ۱۷ وسائل ص ۲۳۱ و ۲۳۲ ح ۲و ۳و۴

حال فقها در اینجا دو دسته اند :

دسته اول : قائل به تعارض شدند بین آن سه روایتی که اشاره به وزن و این سه روایتی که اشاره به مساحت دارد و چون هیچ کدام مرجحی ندارد حکم به تخییر کردند و ظاهرا مرحوم سید با کلمه أو حکم به تخییر کرده است

دسته دوم : مرحوم میرزای املی ره در طریقه جمع روایات فرمودند که اعلی مراتب و درجات این سه تا وزن است و چون وزن هم دقیقتر از کیل و مساحت و هم متقن تر است اصل قرار داده شود و آن دو تا فرع باشند

مرحوم آقای حکیم ره فرمودند اینکه روایات مختلف آمده این است که اگر وزن مد نظر بود فقط مردم به عسر و حرج می افتادند

نظر استاد : تعارض مستقر نیست چون از آن سه روایت وزن سند یکی ضعیف و دو تا دلالت آن مخدوش است