موضوع: كتاب الطهارة/المطهرات /موارد التبعیة

گفته شد کافر اسیر به دست مسلمان به سبب تبعیت پاک است

منتهی شرایطی دارد دو شرط آن را مرحوم سید و شرط سوم را ما ذکر کردیم:

الف. اسیر بالغ نباشد و صغیر باشد؛ دلیلش اجماع است .چون بالغ مستقل است؛ احکام و وظایف مستقل دارد که یکی از آن احکام اختیاراسلام است.

ب. اینکه پدر و جدش همراه او اسیر نشده باشند[1] چون اگر همراه آنها باشد آنها کافرند و او هم بر کفرش باقی است . مرحوم صاحب ریاض میگوید همه علما یک قول دارند که فرزند کافر همراه آنها نباشد اگر همراه پدر و جد باشد به حکم کافر است.

ج. اینکه اگر بچه ممیز بود اظهار کفر نکند چون اگر اظهار کفر کند بالاصاله کافر است در اینصورت خروج بچه از تبعیت تخصصی است چون موضوع تبعیت، اسیر صغار است که نه اقرارش قبول است و نه صاحب اختیار است؛ اما بچه ممیز اقرارش قبول است بین کفر و اسلام اختیار دارد.

۴-چهارمین مورد از موارد تبعیت، ظرف شراب بر اثر انقلاب شراب به سرکه است چون اگر سرکه پاک شود ظرفش پاک نشود لغو است چون ظرف نجس به سرکه سرایت میکند و سرکه را نجس می‌کند لذا از ضرورت فقه امامیه است که با طهارت خل به سرکه ظرفش هم پاک می‌شود

۵- پنجمین مورد تبعیت، آلات غسل میت است مثل سنگ و آلات شستشو و کهنه ساتر عورت و دست غسال همه تابع طهارت میت است. در عین حال بهتر آنست که قاعده تبعیت را بر دست غسال جاری کنیم نه بر سنگ و آلات و آنها را احتیاطا با آب بشوئیم.

استدلال بر اجرای تبعیت در آلات تغسیل:

۱. روایات تغسیل میت اشاره ای به آلات تغسیل نکرد لذا از این سکوت می‌توان به دست آورد که ائمه(علیهم السلام) آلات را تابع میت میدانند؛ نصوص ما اشاره به این پارچه و کهنه هم نکرده پس طهارت این دو تابع میت است این برداشت از نصوص را اطلاق مقامی می‌گویند از اطلاق مقامی نصوص تبعیت طهارت الات تغسیل از طهارت میت به دست می‌آید.

اشکال:

اطلاق مقامی نسبت به دست غسل دهنده و سنگی که میت را روی آن می‌گذارند مشکل است چون طهارت این دو تا مستقل است چون وقتی آب روی میت ریخته میشود بر اثر اتصال به مرکز دست و سنگ پاک میشود اما همین آب بواسطه مرکز پارچه و کهنه را پاک نمیکند چون پاکی آن دو بواسطه فشار است اما سنگ و دست نیاز به فشار ندارد. و اگر با آب قلیل شسته شود باید دست و سنگ مستقلا شسته شود پس نسبت اطلاق مقامی مشکل است.

۲. دلیل دوم. بین طهرات آلات تغسیل و میت ملازمه است چون اگر بگوئید میت پاک میشود و آلات پاک نشود لزوما سرایت به میت لازم می‌آید و اللازم باطل و الملزوم مثله.

اشکال:

ملازمه محتاج دلیل است نیازمند اعتبار و حجیت است در حالی که گفته شد دست غسال و سنگ باید مستقلا شسته شود طهارتش تابع طهارت میت نیست بله طهارت پارچه و کهنه تابع میت است بنابراین ملازمه در همه آلات جاری نیست بنابراین احتیاط اینست که دست غسال شسته شود و این تبعیت در همه آلات مشکل است.

۶-مورد ششم از موارد تبعیت، اطراف چاه و سطل و طناب کسی که آب چاه را به سبب نجاست نزح می‌کند تابع آب چاه است وقتی آب چاه پاک شد همه پاک میشود

به نظرما تبعیت برای اطراف چاه و آلات نزح متوقف بر دو امر است:

۱ . آب چاه به مجرد ملاقات با نجس منفعل شده در این صورت دیوار چاه و ...نجس میشود.

۲. نزح آب به سبب انفعال آب چاه است در این صورت آلات نزح تابع چاه است مادامی که چاه متغیر است آلات نجس است و مادامی که چاه پاک است آلات هم پاک است.

اما امر اول در مبحث میاه ثابت شد که آب چاه ماده دارد و متصل به منبع است و نجس نمی‌شود و به ندرت آب چاه به واسطه نجاست متغیر می‌شود و با ندرت نمی‌توان یک قاعده کلی تبعیت را اثبات کنیم.

اما امر دوم: نزح نزد فقها مستحب یا واجب تعبدی است در هر دو صورت نزح مستند به تغیر نیست بلکه یک عمل مستحبی یا واجب تعبدی است و نزح برای نجاست نیست.

وقتی دو امر منتفی شد دلیلی بر نجاست آلات نزح نیست تا قانون تبعیت جاری شود. مضافا بر اینکه تغیر اگرچه باعث میشود آلات نزح شود ولی چرا تطهیر آلات متکی به تبعیت باشد چون نزح مقدمه زوال تغیر است چنانچه در صحیحه اسماعیل بن بزیع كَتَبْتُ إِلَى رَجُلٍ أَسْأَلُهُ أَنْ يَسْأَلَ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فَقَالَ مَاءُ الْبِئْرِ وَاسِعٌ لَا يُفْسِدُهُ شَيْ‌ءٌ إِلَّا أَنْ يَتَغَيَّرَ رِيحُهُ أَوْ طَعْمُهُ فَيُنْزَحُ مِنْهُ حَتَّى‌ يَذْهَبَ‌ الرِّيحُ‌ وَ يَطِيبَ طَعْمُهُ لِأَنَّ لَهُ مَادَّةً.[2] گفته شد و دلیلی بر اینکه نزح مقدمه تطهیر باشد مشکل است و مرحوم سید هم فرمود: مختار من این است که آب چاه به غیر تغیر نجس نمی‌شود و در صورت تغیر هم مشکل است که قانون تبعیت جاری شود چون نزح مقدمه زوال تغیر است و مقدمه تطهیر آلات نیست.