اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم

موضوع: المقدمة/علم الأصول /

از نظر مرحوم آخوند به غیر از واسطه در عروض تمامی اقسام عوارض از قبیل عرض ذاتی است ضمن اینکه ایشان کلیت موضوع را پذیرفته است که کل علم یبحث عن عوارضه الذاتیه

اشکال استاد : این است که واسطه در عروض آن است که اولا و بالذات عرض مال واسطه است و ثانیا و بالعرض به ذی الواسطه نسبت داده می شود مثلا می گوید سرنشینان کشتی حرکت کرده اند در حالی که کشتی حرکت کرده است پس نسبت حرکت به سرنشینان از باب مجاز است و حقیقتا متحرک کشتی است و حرکت عارض خود کشتی است ، بر پایه این شناخت مسائل علم اصول یا مسائل علم فقه نمی تواند واسطه در عروض باشد چون تالی فاسد زیادی دارد

تالی فاسد اول : که اِسناد وجوب به صلاة مجاز باشد ولی اسنادش به فعل مکلف حقیقی باشد در حالی که اسناد واجبة به الصلاة اسناد حقیقی است نه مجازی

تالی فاسد دوم : که اسناد حجیت به خبر ثقه مجازی باشد الخبر الثقه حجة ولی اسنادش به الفاظ حقیقی باشد چون اخبار یک سلسله الفاظ هستند

تالی فاسد سوم : که مباحث فقه و اصول از علوم اعتباری هستند لازمه اش این است که داخل در علوم حقیقی شوند ، در حالی که عوارض و واسطه در عروض برای علوم حقیقی هستند نه علوم اعتباری چون بنابر مسلک اصالة الوجودی ها اگر گفته شود الانسان موجود معنایش این است که وجود الانسان موجود و اسناد موجود به ماهیت انسان مجاز عقلی است و اسناد موجود به وجود انسان حقیقی است چون ماهیت انسان موجود نیست و وجود انسان موجود است لذا می گویند انسان واسطه در عروض موجود بر وجود شد و این معنا در فقه و اصول نمی آید چون ما در فقه و اصول از وجود بحث می کنیم و از موجودات خارجیه بحث نمی کنیم و حیثیت احکام در نماز و روزه حیثیت انتزاعیه است ولی در خارج نماز و روزه آن عمل خارجی متحد است نمی شود به کسی که نماز می خواند بگویید فعل این شخص واجب است بلکه می گویید نماز و روزه بر او واجب بوده لذا مباحث علوم حقیقی در علوم اعتباری نباید بیاید و این کار درستی نیست ، در علوم حقیقی بحث از وجود است ولی در علوم اعتباری بحث از وجود نیست

راه حل دوم : از مرحوم حاجی سبزواری است اینکه می گویند موضوع هر علمی در آن موضوع بحث از عوارض ذاتیه می‌شود بخاطر این است که نسبت موضوع مسائل به موضوع علم نسبت نوع به جنس است ، شواهد الربوبیه ص ۴۱۰ و نهایه الدرایه[1]

توضیح ذلک : هر کجا واسطه و عارض به یک وجود موجود باشند دو تا جعل نمی خواهد بلکه جعل عارض همان جعل واسطه است ولی هر کجا واسطه با عارض دو وجود باشند و به یک وجود موجود نشوند در آنجا دو جعل دارند

مثال برای آنجایی که واسطه و عرض به یک وجود موجودند :

جوهر و جسم که جوهریت و جسمیت به یک وجود موجودند به یک جعل مجعولند در حالی که جسمیت بواسطه جوهر بر موجود عارض می شود اما جعل آنها یکی است چون موجود اعم از واجب و ممکن است و یقینا واجب فوق و خالق جوهر است پس جوهر ممکن است و وجود ممکن و جوهر جسمانی همه یک چیزند و به یک جعل مجعول می شوند به محض جعل جوهر جسم هم جعل می شود و جعل بعدی نمی خواهد حال در اینجا همه علما می گویند جسمیت از عوارض ذاتیه موجود است چون جسمیت گرچه با واسطه جوهر بودن بر موجود عارض می شود اما به یک وجود موجودند و به یک جعل مجعول اند

مثال برای واسطه و عرض که به دو وجود موجودند :

مثل کتابت و تعجب عارض می شود بر حیوان بواسطه ناطق اگر حیوان ناطق نباشد نویسنده نیست و تعجب نمی کند در اینجا عرض که تعجب است به یک وجود نیست بلکه تعجب با ناطق دو وجودند و آن واسطه در اینجا با آن عرض به دو وجود موجود می شوند نه به یک وجود ، بنابر اول عرض ذاتی است و بنابر دوم عرض غریب است

خلاصه راه حل : عروض امکان و جوهریت و جسمیت و تمام مقولات عرضیه به یک وجود موجودند چون موضوع فلسفه موجود است و موجود هم به واجب و ممکن تقسیم می شود و ممکن هم به جوهر و معقولات عرضیه تقسیم می شود و خود جوهر به عقل و نفس و جسم و عرض به تمام انواعش تقسیم می شود که تمام اینها از عوارض ذاتی موجود هست چون با وجود متحد است امکان با وجود متحد است

نکته : اتحاد دو قسم است : یا عقلی یا خارجی است ، اتحاد جوهر عقلی و جوهر نفسی با اتحاد جوهر جسمانی متفاوت است در جوهر عقلی و نفسی در وجود ذهنی متحدند اما جوهر جسمانی در وجود خارجی متحد است لذا چه موجودات ذهنی و چه خارجی از عوارض ذاتی موضوع هستند

و‌ اینکه می گویند نسبت موضوع مسائل با موضوع علم نسبت نوع به جنس است یعنی در خارج و ذهن متحد است مثلا موضوع فلسفه موجود است تمام موضوعات مسائل فلسفی با موجود متحد است یا به اتحاد عقلی یا خارجی همینطور که موضوع هر علم یبحث عن عوارضه الذاتیه یعنی موضوع هر علمی با تک تک مسائلش در ذهن و خارج متحد است.