موضوع: المقدمة/الوضع /مصادیق وضع

مرحوم آخوند و دیگران می خواهند عام را وجه خاص قرار دهند که مخدوش است چون عام نمی تواند مرآت خاص قرار بگیرد چون افراد و خصوصیات در رتبه وجود با عام متحد هستند ولی ار نظر ماهیت و مفهوم متباین هستند مثلا انسان در خارج با افرادش یکی است ولی عنوان انسان حکایت از زید و عمرو نمی کند بلکه از حیث انسان حکایت می کند لذا نفس تصور عنوان عام کافی نیست.

نظر استاد: باید زمان وضع، عام و خاص را ملاحظه کنیم گرچه به لحاظ اجمالی باشد چون با لحاظ عام و خاص نیازی به وجهیت عام برای خاص نیست هم مبنای مرحوم آخوند و هم اشکال بر ایشان حل می‌شود لذا ما قائلیم که عام وجه خاص نیست و باید در هنگام وضع هر دو را تصور کنند

قسم چهارم از اقسام وضع : وضع خاص و موضوع له عام است ، مرحوم میرزا حبیب الله رشتی این قسم را قبول دارند یعنی ملحوظ حین الوضع خاص اما موضوع له عام است مثل کسی که معجونی را ترکیب کرده و آنچه در آن ملاحظه کرده خواص این معجون است لذا ملحوظ حین الوضع خاص شد اما موضوع له معجون همه داروهای جهان را شامل می شود

سوال : چه فرقی بین وضع عام و موضوع له عام با این قسم چهارم ؟

فرق میان آنها عین فرق میان این دو قضیه است ، قضیه اول : قضیه کل مسکر حرام که بر وزان وضع و موضوع له عام است شارع عموم مسکر را دیده و حرمت کلی و عام را برای آن وضع کرد و قضیه دوم؛ الخمر حرام لاسکاره که شارع اسکار خمر را دیده که اسکار خاص است و بعد با خصوصیت اسکار شراب را حرام کرد این از قبیل وضع خاص و موضوع له عام است چون ملحوظ حین الوضع خصوصیت است اما موضوع له عموم شراب است

نظر مرحوم آخوند : این قسم چهارم را بر اساس مبنای وجهیت رد کردند لذا می گویند عام می تواند وجه خاص باشد اما برعکس نمی شود انسانیت زید مرآت کلی انسان نیست ، اسکار مرآت برای کلی خمر نیست لذا در این مثالها ایشان وضع عام و موضوع له را عام می دانند

جواب استاد : نباید در باب وضع ، وجهیت و مرآتیت را وارد کرد بلکه در وضع آن اندازه ای که لازم است لحاظ است و لحاظ با کمترین مناسبت بین لفظ و معنا حاصل می شود لذا هم فقها و هم اصولیین و فلاسفه ادنی مناسبت را برای وضع کافی می دانند اثرش این است که یک نگاه اجمالی حاصل می شود و نیازی به نگاه تفصیلی نیست مثل اینکه داروسازان یک نگاه اجمالی برای تاثیر معجون خودشان در نظر می گیرند بعد این معجون را نامگذاری می کنند بر اثر کاربردها و عملیاتی کردن دارو علم تفصیلی حاصل می شود که این دارو چقدر خصوصیت دارد و ما در حقیقت وضع ثابت کردیم که بین لفظ و معنا علاقه ذاتی است چون واضع علم به موضوع له ندارد و باید برای تناسب بین وضع و موضوع له تحصیل علم کند وقتی مناسبت ذاتی نبود همین اندازه کافی است که کمترین مناسبت را حین الوضع ببیند می تواند وضع کند ◼

مصادیق وضع

بعد از این بحث ایشان مصادیق وضع را ذکر می کنند :

اولین مصداق : معانی حرفیه است که آیا وضع حرف از قبیل وضع عام و موضوع له عام خاص است ؟ یا وضع و موضوع له عام است ؟ درباره حروف سه مبنا است :

مبنای اول : حروف معنا ندارد لذا وضعی ندارد

مبنای دوم : معنای حرفی با معنای اسمی از نظر ذات و جوهر متحد است و اختلافشان به لحاظ است مثلا مِن به معنای ابتدا است که من با ابتدا یکی است و فرق آنها به لحاظ است که اگر لحاظ آلی باشد من آلی است اما اگر لحاظ استقلالی باشد می گویند ابتدا که سرت من البصرة یا سرت ابتداء البصرة

مبنای سوم : میان معنای حرفی و اسمی اختلاف و تباین ذاتی است این اختلاف بین أعلام مختلف است

اما اقوال درباره کیفیت وضع حروف :

قول اول : از آخوند که وضع عام و موضوع له عام و مستعمل فیه عام اما استعمال خاص است

قول دوم : عمده محققین که وضع عام و موضوع له و مستعمل فیه خاص است

قول سوم : وضع و موضوع له عام اما مستعمل فیه خاص است و لازمه اش این است که در جمیع این موارد استعمال مجازی باشد و عمده دو قول اول است

سوال : این بحث چه ثمره ای دارد ؟ در بحث واجب مشروط بحث می شود که آیا قید به ماده برمی گردد یا هیئت ؟ آیا هیئت قابلیت تقیید دارد یا نه ؟ که در آنجا مبانی هر یک از علما تحقیق شود که مبنای اول این است که حروف معنا ندارد بلکه علامت هستند و وزان حروف بر وزان رفع و جر و نصب است همانطوری که نصب علامت مفعولیت و هکذا همچنین مِن علامت ابتدا و الی علامت انتها است

مبنای دوم : بنا بر مبنای آخوند که معنای لفظ من عین معنای ابتدا است و تعددی در آن نیست لذا در حد ذات مِن عام است و موضوع له و مستعمل فیه عام است فقط استعمال خاص است و هر کسی که را برای ابتدای خودش به کار می برد که مبدأ و مقصد خاص است پس می شود استعمال خاص پس آلیت و استقلالیت چه کاره است ؟ می فرماید این دو خارج از حریم موضوع له است و داخل در استعمال است و وقتی از شئون استعمال شد می شود خاص و مستعمل فیه عام می‌شود