اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
موضوع: المقدمة/الوضع /وضع حروف
مبنای مرحوم آخوند در وضع معانی حرفیه بیان شد اشکالاتی بر این مبنا است
اشکال اول از مرحوم آقای خویی در کتاب محاضرات : شما فرمودید بین «مِن و ابتدا» فرقی نیست و تنها فرق به لحاظ است یکی لحاظ آلی و دیگری لحاظ استقلالی ، نقض ما به شما این است که در جایی که زید و عمرو آمدنشان معلوم است و می دانیم فردا می آیند ولی نمی دانیم با هم یا جدا می‌آیند لذا اگر گوینده بگوید جائنی زید مع عمرو و مقصود اصلی او این است که می خواهد معنای اسمی را بفهماند و بگوید که هدف اصلی ما از آوردن مع این است که اینها تنها نیامدند لازمه اش این است که مع در معنای حرفی استعمال نشده باشد و در معنای اسمی استعمال شده باشد چون مقصود متکلم از معنای مع فهماندن یک معنای مستقلی بود که آنها با هم آمده اند پس اگر صرف لحاظ استقلالی باعث می شود که معنا اسمی شود باید بسیاری از حروف معنای اسمی بگیرند مثل مع ، اشکال آقای خویی به علت این است که ایشان تصور کردند که مرحوم آخوند عامل افتراق بین معنای حرفی و اسمی را لحاظ می دانند لذا می گویند اگر لحاظ باعث افتراق شود امثال مع می تواند از معنای حرفی به اسمی منتقل شود
نظر استاد : این اشکال فوق وارد نیست چون مقصود مرحوم آخوند از لحاظ ، مقام تصور و ادراک است اما مثال شما مربوط به مقام تفهیم و تخاطب است و هر معنایی که در مقام ادراک قائم به غیر نباشد آن معنا اسمی است و اگر قائم به غیر باشد معنا حرفی است ، «مِن»، قائم به غیر و بصره است اما «ابتدا» نه ، مثال شما مربوط به مقام تفهیم و تخاطب است و ربطی به مقام تصور و ادراک ندارد
اشکال دوم از مرحوم خویی : نقض دیگری را وارد می کند که اسمی یا حرفی بودن معنا اگر به لحاظ استقلالی و آلی باشد برخی از معانی اسمی به لحاظ آلی ملاحظه می شود و باید معنای حرفی شود و تالی باطل فالمقدم مثله ، مثلا در آیه شریفه ﴿وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْر﴾[1] شبهای ماه رمضان بخورید و بیاشامید تا زمانی که سفیدی صبح بر فضای آسمان منتشر شود؛ دیگر نخورید ، در این آیه موضوع حکم جواز اکل و شرب تبیّن فجر است لذا در اینجا نظر شارع به تبیّن، نظر آلی است نه استقلالی ، شارع نمی خواهد تبیّن را شرح بدهد که چیست بلکه می خواهد بگوید معیار قطع اکل و شرب تبین فجر است پس تبیّن، غایت جواز اکل و شرب است و طریق و مرآت جواز اکل و شرب است پس پیدایش خط سفید وسیله است برای فهمیدن طلوع فجر لذا تبین جهت ابزاری پیدا کرد و به عقیده شما باید معنای حرفی شود در حالی که معنا اسمی است وقتی تالی شد مقدم باطل است که مقدم یعنی لحاظ تاثیری در اسمیت و حرفیت ندارد .
نظر استاد : این اشکال وارد نیست چون طریقی و مرآت به دو صورت است تارة در مقام ادراک و مفهوم است و اخری در مقام خارج است و منظور مرحوم آخوند از طریقیت و استقلالی در مقام مفهوم و ادراک است یعنی وقتی مِن را درک می‌کنید بدون بصره درک نمی کنید اما درک ابتدا به انضمام غیر نیست و مستقل است و مثال شما مربوط به وجود خارجی است که در خارج اگر بخواهم تشخیص صبح را بدهم به آشکار شدن آن خط سفید است
اشکال سوم : از محقق اصفهانی در نهایة الدرایه ج ۱ ص ۲۶ : که میان معنای اسمی و حرفی تباین ذاتی است یعنی هیچ گونه اشتراکی بین آنها نیست ما اگر نظر مرحوم آخوند بپذیریم بزرگترین مشکل آن این است که بین دو متباین یک وحدتی ایجاد شده آنگاه با لحاظ بین آنها امتیاز قائل شده ایم اگر معنای اسمی و حرفی متحد باشند باید مِن و الی یکی باشد و افتراق آنها به لحاظ آلی و استقلالی باشد که لازم می اید که طبیعی معنای واحد هم قابلیت به لحاظ آلی موجود شود و هم قابلیت استقلالی موجود شود در حالی که معنای حرفی مثل روابط و نسب به هیچ وجه در خارج به وجود نفسی یعنی مستقل موجود نمی شود بلکه در خارج به وجود ربطی موجود می شود (هو المختار)
جواب آقای وحید خراسانی (حفظه الله تعالی) : مرحوم آخوند معنای حرفی را از قبیل اعراض گرفتند همانطوری که وجود عرض دو جود خارجی قائم به نفس خودش نیست بلکه قائم به غیر است مثل دیوار اما در وجود ذهنی دو لحاظ می شود یکی وجود بیاض در قالب موضوع جدار و دیگری وجود بیاض بدون قالب جدار هم چنین معنای حرفی هم مثل عرض است که در خارج قائم به خودش نیست اما در ذهن دو نحوه لحاظ می شود گاهی در قالب یک موضوعی مثل بصره که سرت من البصرة و گاهی به وجود خودش که ابتدا است مستقل می‌شود
جواب استاد: مرحوم اصفهانی در ص ۲۷ متوجه این اشکال بود که عَرَض با نسب فرق می کند؛ نسب به حسب ذاتش متقوم به دو طرف است اما عرض به حسب ذاتش متقوم به طرف نیست و به حسب ذات وجود مستقلی دارد اما در وجود خارجی اش نیاز به موضوع است.
