موضوع: المقدمة/الوضع /جمله خبری و انشائی

بحث در معنای انشاء و اِخبار است ، مرحوم آخوند فرقی بین اخبار و انشاء نمی گذارد و می فرماید هیأت جمله انشاییه و خبریه دلالت بر مفهوم دارد و طبیعی معنا فرقی نمی‌کند و آنچه مایه افتراق بین جمله انشائیه و خبریه شده قصد و داعی و انگیزه است مثلا بعتُ، هم در انشاء و اخبار به معنی فروختن است چون از ماده بیع به معنای فروش است ولی اگر همین بعت به قصد ایجاد بیع خوانده شود مال شما از ملک شما به مشتری منتقل می شود ولی اگر به قصد انشاء خوانده شود منتقل نمی شود و صرفا یک خبر داده اید پس داعی و انگیزه باعث شده که بعت اگر چه جمله خبریه است برای انتقال مال استفاده شود

اشکال مرحوم اصفهانی :( قبول داریم ) فرمودند اگر بجای اِضرب بگویید اَطلُبُ منک الضرب در اینجا هم انشاء و هم اِخبار فهمیده می شود کلمه اَطلُبُ نشان می دهد دلم می خواهد فلانی کتک بخورد این فهمی که مخاطب از این عبارت برداشت می کند برای زدن شخص تحریک می شود لذا در این جمله خبریه هم نسبت تحریکیه و هم نسبت خبری است در حالی که کسی نگفته این جمله انشائیه است بلکه بین این جمله و اضرب فرق می گذارند اضرب برای انشاء و اطلب برای اخبار ذاتی است و به قصد داعی نیست.[1]

اشکال دوم از مرحوم خویی : اگر جمله خبریه و انشائیه از نظر معنا یکی باشد لازم می آید جمله اسمیه در مقام طلب به جای جمله فعلیه استعمال شود مثلا بجای یعید الصلاه ، مُعید الصلاة گفته شود در حالی که فاحش ترین اغلاط این است که جمله اسمیه به جای جمله فعلیه بنشیند.[2]

مرحوم آخوند متوجه این اشکال هست چون کلمه لا یبعد دارد که بعید نیست معنای اخبار و معنای انشاء یک چیز باشد لذا به صورت قطعی نگفت

مبنای مرحوم اصفهانی[3] درباره حقیقت اخبار و انشاء، انشاء ایجاد معناست به وجود جعلی و عرضی اما اخبار علاوه‌ بر انشاء و ایجاد مازاد بر جهت حکایت دارد ، برای توضیح این مبنا دو مقدمه ذکر می کنند :

مقدمه اول : اشیاء دارای دو وجودند ، حقیقی و جعلی ، وجود حقیقی تابع اعتبار و قرار داد نیست و بالذات موجودند اما وجود جعلی تابع اعتبار و قرارداد است ، منظور ایشان از وجود حقیقی ، وجود خارجی و ذهنی است که در فلسفه بحث می شود و منظور از وجود جعلی وجود کتبی و لفظی است ، وجود لفظی انشائاتی است که تلفظ می شود و در مقابل وجود کتبی چون وجود کتبی همان فعل طرفین است مثل عقد معاطاتی ، ایشان از این مقدمه می گویند که در بعت و قبلت وجود کتبی است و حقیقی نیست وقتی تلفظ می کنی داد و ستد انجام می شود لذا بحث ما در جمله خبریه و انشائیه وجود حقیقی نیست

مقدمه دوم : موجودات در دو ظرفند یکی ظرف خارج و دیگری ظرف اعتبار ، فرقشان این است که موجودات خارجی با الفاظ موجود نمی شوند ولی موجودات اعتباری با الفاظ موجود می شوند لذا می گویند اسباب هر یک از موجودات اعتباری و حقیقی مناسب با آن موجود است ایشان از این مقدمه نتیجه می گیرند که مفاهیم و معانی در ظرف اعتبارند و وجود حقیقی ندارند و با دانستن این دو مقدمه ثابت شد که جمله خبریه و انشائیه وجه اشتراک دارند و اشتراکشان به وجود جعلی است مثل با جمله اسمیه نسبتی را بین مبتدا و خبر جعل می کند زید قائم ، نسبت قیام به زید جعل شد و همچنین با گفتن جمله انشائیه نسبت جعل می شود در اضرب نسبت زدن جعل شد در بعت نسبت فروختن جعل شد ، پس وجه اشتراک هر دو این است که وجود جعل عرضی ،کتبی و لفظی دارند و افتراق شان این است که جمله انشائیه، ایجاد است و جمله خبریه علاوه بر ایجاد ، نسبت حکایت هم می کند

نکته : تقابل بین اخبار و انشاء به نظر ایشان یکی از این دو چیز است :

اول : تقابل عدم و ملکه که بین بعت اخباری و بعت انشایی تقابل عدم و ملکه است مثل عمی و بصر که این نابینا قابلیت بینایی را داشت ، بعت خبری قابلیت انشایی را داشت ولی الان ندارد

دوم : تقابل سلب و ایجاد ، مثل تقابل بین اضرب و اَطلُبُ منک الضرب که اضرب قابل برای اخباری شدن نیست اما اطلب منک الضرب قابلیت دارد که هم خبر و هم انشاء بدهیم

اما مشهور فقها قائلند با صیغه انکحت، علقه زوجیت ایجاد می شود بر اساس این مبنا با صیغه انکحت بدون اعتبار نفسانی زوجیت ایجاد نمی‌شود لذا نتیجه مبنای مرحوم اصفهانی ره در فقه روشن می‌شود که صرف لفظ کافی نیست و اعتبار نفسانی هم لازم است یعنی طبق این مبنا باید بگوید وکالةً لها و لِاَبیها چون وجود جعلی است لذا لازم است حتما این را تلفظ کند و بگوید.