موضوع: المقدمة/كيفية استعمال المجازي /اطراد

اطراد: یکی دیگر از علامت حقیقت و مجاز اطراد است ، بحث اول، درباره اطراد و مربوط به تعریف آن است ، آیا اطراد به معنای تکرار استعمال است از بس که استعمال برای آب شده در این معنا مطرد و شیوع پیدا کرده است لذا می خواهیم بدانیم اطراد تکرار در استعمال معنا هست یا نه ؟

نظرات:

نظر اول : از محقق اصفهانی ره ، اطراد به معنای تکرار در استعمال معنا نیست چون اگر یک بار در یک معنایی استعمال شود در دفعات بعدی جایز است آن لفظ را در همان معنا استعمال کنید ، تکرار استعمال هم در معنای حقیقی و هم در مجازی است لذا هرگز نمی تواند اطراد به معنای تکرار در استعمال باشد ، توضیح ذلک : ایشان می گویند اطراد یعنی اطلاق لفظ به اعتبار معنای کلی بر فردی است که یقین به این فرد و خصوصیت فردی آن را داریم که آن لفظ به این فرد اختصاص ندارد مثلا حیوان مفترس یک فرد نیست و خصوصیت فردیه ندارد اسد بر حیوان مفترس اطلاق حقیقی دارد چون یک معنای کلی است که تک تک افراد حیوان مفترس را شامل می شود اما آنجایی که خصوصیت فردی ملاک است یقینا مجازی است نه حقیقی مثل اینکه خصوصیت فردیه اسد شجاعت است و اطلاق اسد بر رجل شجاع بخاطر این خصوصیت فردیه است نه آن معنای کلی اش ( حیوان مفترس )

مثال دیگر : مردی در جنگل زندگی می کند و دیگران وارد آنجا می شوند و می بینند مردی بین شیرها زندگی می‌کند اینجا اطلاق اسد اطلاق حقیقی نیست بلکه بخاطر آن خصوصیت فردی است که شجاع است که مشترک بین شیرها است اما همین خصوصیت فردی را اگر یک روباه داشته باشد به آن اسد نمی گویند چون شیوع ندارد که هر کسی که یک کار با جرأتی کرد به آن اسد بگویند.[1]

نظر دوم : از آقای بروجردی ره درحاشیه بر کفایه ، ایشان اطراد را تکرار در استعمال می دانند اما قائل به مجاز مشهور نیستند اما قائل به مجاز سکاکی اند ، (مجاز مشهور استعمال لفظ در غیر ما وضع له است و مجاز سکاکی حقیقت ادعائیه است یعنی استعمال است بر رجل شجاع که ادعا می کنم که او اسد است و ادعای او مجاز است)

بر این اساس اطراد آن لفظی را می گویند که در هر ترکیبی با انضمام لفظ دیگر و خصوصیت دیگر اطلاقش صحیح باشد تارة این اطلاق صحیح بودن علاقه و مشابهت و مناسبت است که آن را اطراد نمی گویند و اخری با علاقه و مشابهت است که آن را اطراد می‌گویند لذا اطلاق اسد بر رجل شجاع اطلاق مجازی است چون در موارد دیگر اطراد ندارد چون مشابهتی ندارد اما اطلاق اسد بر حیوان مفترس اطلاق صحیحی است و استعمال آن حقیقی است چون اطراد دارد و وجه اطراد این است که نیازی به علاقه و مشابهت ندارد

از دیدگاه ایشان هر کجا استعمال لفظ در یک معنایی بدون علاقه و مشابهت باشد اطراد است و هر کجا با علاقه و مشابهت باشد اطراد نیست

بیان دیگر : علاقه اقسامی دارد ، علاقه جزء و کل مثل انسان و سر ، علاقه سببیت و مسببیت مثل ابن و اب ، علاقه مشابهت مثل بین رجل و اسد ، پس هر کجا بخاطر آن مشابهت دارد اطلاق می شود و آن اطلاق مجازی است و اطراد نیست و هر کجا بخاطر مشابهت و علاقه نیست آن اطلاق حقیقی است

نظر سوم : از آقای خویی ره ، ایشان اطراد را به معنای تکرار استعمال گرفتند اما تعریف اطراد را می فرمایند استعمال لفظ خاص در معنای مخصوص و در موارد مختلف با محمول های زیاد بدون وجود قرینه می‌گویند مثلا اگر کسی از یک کشوری به کشور دیگری مسافرت کرد و بخواهد زبان محلی آن کشور را بداند آنقدر باید تکرر کند تا این معنای این لفظ را بداند.