موضوع: (ادامه بحث صحت سلب و عدم آن در مشتق که آیا علامت حقیقت و مجاز است یا نه؟ - اشکال استاد بر آخوند و میرزای رشتی ره - نظر استاد)

مرحوم آخوند ره درباره صحت سلب و عدم صحت سلب فرمودند: اگر در سلب مقید، قید برای مسلوب باشد صحت سلب علامت مجاز نیست ولی اگر قید برای مسلوب عنه یعنی موضوع و قید برای سلب باشد صحت سلب علامت مجازیت است درباره قید مسلوب، جلسه قبل مطالبی بیان شد.

اما شرح قید مسلوب عنه: یعنی موضوع مثلاً می‌گویید زید الآن لیس بضارب که محتوای این عبارت نشان می‌دهد اگر زننده بودن زید را از من انقضی عنه سلب کنیم این صحت سلب درست است چون زید دیروز زد و امروز و فردا که نزده است وقتی صحت سلب باشد معلوم می‌شود که استعمال ضارب در من انقضی عنه مجاز است.

اما شرح قسم سوم که قید سلب باشد یعنی زید لیس الآن بضارب که در اینجا هم نسبت به من انقضی عنه صحت سلب دارد و علامت مجازیت است چون زید، مطلقا در هر زمانی ضارب نبوده بلکه در یک زمان ضارب بوده است پس این دو صورت صحت سلب مجاز شد حال میرزای رشتی اشکال می‌کند اینکه می‌گویید سلب مقید علامت مجاز نیست این اشتباه است، درحالی‌که در دو جا علامت مجازیت است.

اشکال استاد به میرزای رشتی ره:

مقدمه: حمل بر دو قسم است حمل مفهومی یا اولی و حمل مصداقی یا شایع صناعی و در مقابل، سلب هم مفهومی و دیگر مصداقی است که اگر سلب مفهومی بود قطعاً صحت سلب نشانه مجازیت است چون سلب مفهومی یعنی در ظرف ذهن نه خارج و دایره ذهن وسیع است این ذهن موسع، مفهوم ضارب را اگر برای من انقضی عنه سلب کنید صحیح می‌داند اما سلب برای حال تلبس را صحیح نمی‌داند پس صحت سلب علامت مجازیت و عدم صحت سلب علامت حقیقت است.

اما در سلب مصداقی مثل زید لیس بضارب در اینجا دو قسم است:

تارة: قید، قید ماده است یعنی ضرْب که زید لیس بضارب الآن که کلمه الآن قید زدن است نه زننده و قید حدث است که اینجا صحت سلب علامت مجاز نیست چون اصل زدن از این شخص منتفی شد و کاری به زمان و خصوص و اعم ندارد.

اخری: قید، قید هیئت است یعنی قید زننده که در این صورت صحت سلب علامت مجازیت است چون در اینجا اعم و اخص بحث می‌شود که آیا این زننده فقط مال حال تلبس و یا اعم از آن است حال از این بیان روشن شد اشکال مرحوم رشتی این است که چرا گفتید سلب مقید علامت مجازیت نیست درحالی‌که سلب مقید در دو مورد علامت مجازیت بود یکی سلب مفهومی و دوم سلب مصداقی قسم دوم که قید هیئت باشد.

اما اشکال استاد بر آخوند:

اولاً: اینکه فرمودید اگر قید به سلب یا مسلوب عنه بخورد علامت مجازیت است اما اگر به مسلوب بخورد علامت مجازیت نیست اشکال این است که زید از جواهر است و جواهر مقید به زمان نیست و لذا «الآن» نمی‌تواند قید برای زید باشد و آنچه زید را در زمان قرار داد نفس و جوهره زید نبود بلکه عوارض زید مثل حرکت و سکونت و رنگ بود لذا می‌توان حرکت زید را مقید به زمان کرد چون جسم زید از ثوابت است و ثوابت از جواهر است.

ثانیاً: اما اینکه فرمودید قید، قید سلب باشد اشکال این است که سلب، عدم است و عدم قابل تقیید نیست چه عدم مطلق و چه مضاف چون عدم، دیروز و امروز و فردا ندارد بله حادث مسبوق به عدم است در ظرف حدوثش.

نظر استاد: پس صحت سلب اعم از سلب مطلق و مقید هر دو علامت مجازیت است (مثل محقق اصفهانی ره و ...)