موضوع: (مشتق - تفسیر چهارم از فرق بین مشتق و مبدأ اشتقاق)

فلاسفه درباره فرق بین مشتق و مبدأ اشتقاق گفته بودند که مشتق لابشرط است و مبدأ اشتقاق بشرط لا است که درباره تفسیر این بیان از دیدگاه اصولی سه تفسیر گذشت

اما تفسیر چهارم از آقای خویی ره: که منظور فلاسفه‌ای است که ماهیت عرض، عرض یعنی مبدأ و ماهیت عرضی یعنی مشتق که به‌حسب ذات و حقیقت یکی است و افتراق بین آن‌ها به اعتبار و لحاظ است و در توضیح این بیان می‌فرمایند ماهیت عرض در خارج دو حیثیت واقعی دارد یکی اینکه: وجود مستقل دارد و دوم: عارض بر موضوع و محل می‌شود که وجود مستقل دارد لذا اگر ماهیت عرض، یک موجود مستقلی ملاحظه شود قابل حمل نیست بلکه بشرط لا است چون ملاک حمل اتحاد بین موضوع و محمول است یا هوْهویت است یا این‌همانی که این ملاک در اینجا نیست چون عرض یک موجود مستقل و جدای از معروض است مثلاً بیاض یک وجود مستقل از دیوار است و حمل بیاض بر جدار ممکن نیست چون بین آن‌ها وحدتی نیست لذا هر کجا فلاسفه می‌گویند بشرط لا، منظور ماهیت عرض است که قابل حمل نیست اما اگر گفتند لابشرط منظور ایشان عرضی است که قابل حمل است مثلاً الجدار ابیض درست است چون موضوع ابیض، جدار البیاض است لذا بین آن‌ها وحدت وجودی است.

ریشه فکری مرحوم خوئی: ایشان این نظریه را از افتراق بین جنس و ماده و فصل و صورت گرفته‌اند چون فلاسفه می‌گویند ترکیب بین ماده و صورت اتحادی است نه انضمامی یعنی به یک وجود در خارج موجود است مثل وجود نوع مثل انسان که با ماده و صورت ترکیب انضمامی دارد و لذا قابل حمل است که صورت انسان ناطق و ماده انسان حیوان آن‌وقت بگویی الانسان حیوان ناطق اما اگر ترکیب انضمامی باشد قابل حمل نیست مثل ترکیب عرض با معروض چون در ترکیب انضمامی دو وجود است و بین دو شیی مباین ترکیب نیست چون هر دو تحصل و حقیقت دارد.

نتیجه‌گیری: اگر بشرط لا می‌گویند چون ماده قوه هست و صورت فعلیت است و کاملاً با هم مباینت دارند لذا ماده بشرط لای از صورت گفته می‌شود چون اگر ماده لابشرط باشد آنجایی است که ترکیب اتحادی است و اگر گفته شود لابشرط، ملاک حمل که اتحاد است برقرار شده است.

خلاصه: منظور فلاسفه‌ای است که اگر ماده ضرب را لابشرط ملاحظه کنید حمل صحیح است چون ملاک حمل اتحاد و هوْ هویت است ولی اگر بشرط لا ملاحظه شود حمل صحیح نیست چون بین آن‌ها اتحادی نیست.[1]

اشکال به آقای خویی ره: که ایشان مشخص نکردند اتحاد بین ضرب و ضارب چه اتحادی است؟ یا اتحاد بین علم و عالم چیست که ترکیب انضمامی است یا نه؟ یا ترکیب ماده و صورت است یا نه؟ یا ترکیب عرض با معروض است یا نه؟