موضوع: (مقدمه واجب - تقسیمات مقدمه - نظر آقای خویی ره - اشکال استاد به ایشان)

امر سوم (تقسیمات مقدمه): هر تقسیمی اقسامی‌دارد:

تقسیم اول به داخلی و خارجی: مرحوم آخوند و نائینی ره و بسیاری از بزرگان درباره تقسیم مقدمه به داخلی و خارجی اتفاق نظر دارند اما مرحوم آقای خویی بر تقسیم مقدمه خارجی اضافه کرده‌اند.

مقدمه داخلی: اجزایی است که به منزله علل قوام یک مجموعه به حساب می‌آید مثلاً صلاة که علل قوام آن از تکبیرة الاحرام تا تسلیم است.

مقدمه خارجی: شرایطی است که به علل صدور مربوط است (و خارج از قوام یک مجموعه مرکب است) مثلاً اگر نماز بخواهد صادر بشود با وضو و غسل و تیمم است.

مرحوم آقای خویی ره این اقسام را به مسئله قید و تقید برده‌اند و مرحوم حاجی سبزواری شعری دارند «تقیدٌ جزءٌ و قیدٌ داخلی» که به حساب همین قید و تقید آقای خویی می‌گویند مقدمه سه قسم است:

قسم اول: مقدمه داخلی آن اجزایی است که قیداً و تقیداً در مأمورٌ به دخیل است مثلاً قرائت همان‌طوری که در حقیقت نماز دخیل است همچنین تقید صلاة به قرائت هم لازم است چون تقید صلاة به قرائت یعنی تکبیرة الاحرام قبل آن و سوره و رکوع و ... بعد از آن باشد لذا اگر جابجا شود مقدمه داخلیه تشکیل نمی‌شود.

قسم دوم: مقدمه خارجی آن اجزایی است که قیداً خارج از مأمورٌ به و تقیداً داخل در مأمورٌ به و مرکب است مثلاً طهارت لباس و طهارت نمازگزار که یک قید خارجی است اما تقید به طهارت داخلی است.

قسم سوم: مقدمه خارجیه این است که هم قیداً و تقیداً خارجی است و به‌هیچ‌وجه دخیل در اجزا نیست مثلاً مکان نمازگزار باید غصبی نباشد که هم قیداً و تقیداً جزء مقدمات خارجیه صلاة است و دخیل در آن نیست چون وجود مکان به قول فلاسفه هم از نظر تقید و قید خارجی است و مکان جابجا نمی‌شود که اگر مکان داخلی بود باید با من همراه می‌بود آنگاه ایشان بر استاد خودشان مرحوم نائینی ره نقدی دارند که چرا شما مقدمه داخلی را کلاً اجزای مأمورٌ به می‌دانید درحالی‌که مقدمه داخلی آن اجزایی است که هم قیداً و تقیداً در حقیقت مأمورٌ به دخیل است یعنی هم باید بگویید که فاتحه الکتاب قید نماز و هم تقید نماز است یعنی اگر جلو و عقب بکنید سوره تشکیل نمی‌شود.

اشکالات استاد به مرحوم خویی ره:

اول: مقدمه یا علل صدوری یک مجموعه مرکب‌اند یا علل قوام آن هستند که اگر علل صدور باشند مقدمه خارجیه و اگر علل قوام باشند مقدمه داخلی‌اند و آن عبارت مرحوم حاجی سبزواری که ذکر شد ربطی به علل قوام و صدور ندارد بلکه مربوط به حقیقت وجود و ماهیت است لذا مربوط به علوم حقیقی است و هرگز در علوم اعتباری وارد نمی‌شود و نباید قید و تقید با علل قوام و صدور قیاس کرد.

دوم: اطلاق قید بر اجزای داخلی نماز اشتباه است بلکه مقدمه داخلی همان تقید فلسفی است چون تقید فلسفی آن چیزی است که قابل انسلاخ و انحلال نیست مثلاً وجود بسیط است و درعین‌حال در داخل وجود عناصری مثل ماده و صورت است که هرگز قابل انسلاخ از وجود نیستند و اینجاست که بحث ترکیب اتحادی و انضمامی به وجود می‌آید که ترکیب ماده و صورت کدام‌یک از دو موارد است؟ که به نظر محققین فلاسفه انضمامی است چون ترکیب اتحادی مربوط به کثرت و وحدت وجود و جنس و فصل است مثلاً حقیقت انسان؛ اولاً مرکب از ماده و صورت و ثانیاً مرکب از جنس و فصل است. طبیعتاً ترکیب انسان از هیولا و صورت، ترکیب انضمامی است اما ترکیب انسان از ناطق و حیوان ترکیب اتحادی است.

سوم: موارد نقض به تعریف مقدمه داخلیه‌ای که فرمودید مثل نیت و ذکر و قنوت که هم قیداً داخلی و هم تقیداً داخلی‌اند و از اجزای نمازند یا آهسته خواندن تسبیحات اربعه که اگر بگویید این قید خارجی است لازمه‌اش این است که اگر بلند خوانده شود نماز باطل نیست اما شما می‌فرمایید باطل است پس طبق نظر شما باید گفت علت بطلان این است که آهسته خواندن تسبیحات اربعه از علل قوام نماز است نه علل صدور نماز پس این‌ها علل قوام هستند که اگر علل قوام نبودند نمی‌فرمودید نماز باطل است.