موضوع: (اوامر - اقسام مقدمه واجب - مبانی علما - حالات شرط و قید).

بعد از آنکه ثابت شد نزد ما شرط، قید هیئت است اموری باقی‌مانده است:

امر اول: آیا مقدمات واجب مطلق و مشروط وجود دارد یا نه؟ مثلاً مقدمه واجب مطلق -یعنی نماز- طهارت است که برای خریدن آب وضو باید پول بدهد که اگر مقدمه واجب باشد یا مقدمه واجب مشروط مثل حج این است که زاد و راحله را مشخص کند.

مقدمات‌ واجب سه قسم است:

قسم اول: مقدمات وجودیه، مقدماتی که در وجود و تحقق واجب مؤثر است مثل تهیه آب برای وضو. مرحوم آخوند می‌فرماید بین واجب مطلق و مشروط در فراهم کردن مقدمات آن فرقی نیست و حق با ایشان است. اما صاحب معالم معتقد است که فراهم کردن مقدمات مقدمه واجب مطلق و مشروط واجب نیست و چه کسانی که شرط را قید ماده یا هیئت می‌دانند درهرصورت باید لوازم حج را فراهم کنند و این وجوب عقلی است که عقل می‌گوید وقتی مقدمه واجب، واجب شد باید مقدمات آن را فراهم کند.

قسم دوم: مقدمات وجوبیه است یعنی مقدماتی که در ایجاب واجب مؤثر است مثل استطاعت.

سؤال: آیا مقدمات وجوبیه داخل در نزاع مقدمه واجب است یا نه؟ مرحوم آخوند می‌فرماید که شرط در واجب مشروط قید هیئت است نه ماده لذا مقدمه وجوبیه داخل در محل نزاع نیست چون اگر قائل به مقدمه وجوبیه بشویم یک امر محالی لازم می‌آید چون استطاعت شرط وجوب حج است اگر کسی مقدمه وجوبیه را واجب بداند لازم می‌آید که از این حج واجب یک وجوبی ترشح کند و به مقدمه‌اش برسد تا مقدمه‌اش واجب بشود چون مقدمه واجب، واجب است پس استطاعت که نقش مؤثری در وجوب حج داشت وجوبش را از حج واجب گرفت و این محال است.

مبنای شیخ ره این بود که شرط در واجب مشروط به واجب برمی‌گردد نه وجوب -یعنی به ماده برمی‌گردد نه هیئت- لذا وجوب، حالی و واجب، استقبالی است در این صورت مقدمات وجودیه به مقدمات وجودیه برمی‌گردد چون شرط و قید سه حالت دارد:

حالت اول: شرط و قید واجب امر اختیاری نیست لذا تحصیل آن واجب نیست مثل زمان حج لذا وجوب تحصیل زمان برای مکلف خلاف عقل است.

حالت دوم: شرط واجب اختیاری اما خود شرط مقدمه وجوب واجب است مثل استطاعت که در اینجا اگر از خود واجب یعنی حج وجوبش ترشح کند و تحصیل استطاعت را واجب کند دور می‌شود چون استطاعت در واجب کردن حج مؤثر است و دوباره اگر بگوییم استطاعت خودش، وجوبش را از حج واجب گرفته که تحصیل حاصل می‌شود، در این دو حالت شیخ نظری ندادند.

حالت سوم: شرط، امر اختیاری است و وجوب واجب به شرط ترشح می‌کند مثل اینکه استطاعت امر اختیاری است و شرط استطاعت هم امر اختیاری است و شرط آن تهیه زاد و راحله است لذا در باب نماز گفته شد که اگر کسی می‌داند بعدازظهر نمی‌تواند وضو بگیرد اجازه داده‌اند قبل از ظهر وضوی واجب را بگیرد پس مرحوم شیخ هم معتقد است که آن مقدمات وجوبیه که در اختیار مکلف است باید از قبل تهیه شود لذا ایشان با اینکه می‌گویند شرط قید ماده است با نظر آن‌هایی که می‌گویند شرط قید هیئت است در نتیجه، یکی شدند.

قسم سوم: مقدمه علمیه که واجب هست یا نه؟ مثلاً قبل از وقت نماز بر ما واجب است احکام آن را یاد بگیریم یا نه؟ یا قبل از تکلیف بیاید احکام را بداند یا نه؟