الموضوع: الأوامر/مقدمة الواجب /موافقت و مخالفت امر غیری/ الدرس 9

( اوامر - واجب نفسی و غیری - آیا مخالفت و مخالفت امر غیری ثواب دارد یا نه؟ - اقوال - اشکالات بحث )

یکی از مباحثی که مرحوم آخوند ره فرمودند این است که آیا موافقت امر غیری ثواب دارد یا نه ؟ کسانی که توشه برای سفر حج تهیه می کنند آیا ثواب مضاعف بر ثواب حج می برند یا نه ؟ یا برای وضو گرفتن برای نماز ثواب می برند آنهم جداگانه از ثواب نماز یا نه ؟

مرحوم آخوند و عده ای از علما می گویند موافقت و مخالفت امر غیری ثواب و عقاب ندارد چون امر غیری مثل امر نفسی نیست چون اطاعت از امر نفسی قرب به خدا دارد و مخالفت آن دوری از خدا دارد و ثواب و عقاب از آثار و توابع قرب و بعد است اما موافقت و مخالفت امر غیری قرب و بعد نمی آورد لذا اگر کسی مواخذه می‌شود بخاطر این است که با ترک امرغیری ، یک واجب نفسی ترک شده است و اگر ثوابی داده می‌شود بخاطر این است که با اتیان امر غیری واجب نفسی امتثال شده است ، مر‌حوم آخوند ره بعد از این بیان دو اشکال مطرح می کنند و خودشان هم جواب می دهند

    1. اشکال اول : چگونه می گویید که اوامر غیری ثواب ندارد در حالی که برای طهارات ثلاث در روایات ثواب ذکر شده است

جواب : برای طهارات ثلاث به عنوان امر غیری ثواب نمی دهند و آن ثوابها بخاطر این است که وضو یا غسل مستحب نفسی است لذا قرآن می فرماید إن الله یحب المتطهرین که خدا چون متطهر را دوست دارد ثواب می دهد

    2. اشکال دوم : واجبات غیری واجبات توصلی اند و صرفا مقدمه رسیدن به ذی المقدمه است لذا اگر مرتکب حرام شود و به ذی المقدمه برسد تکلیف انجام‌شده است مثلا با مرکب غصبی حج برود که زاد و توشه واجب توصلی است و با مرکب غصبی رفتن به حج ، آن را باطل نمی‌کند

جواب : مقدمات دو صورت دارد برخی از مقدمات فقط جنبه توصلی دارد و ذات عمل عبادت نیست مثل توشه برای سفر حج که با مرکب رفتن فقط ما را به مکه می رساند اما برخی دیگر از مقدمات ذاتا عبادت است و خدا بخاطر آن عبادی بودن ، قصد قربت را شرط کرده است مثل غسلات و مسحات در وضو که ذات شستن و مسح عبادت نیست اما به قصد وضو عبادت است لذا بر متوضی واجب است قصد قربت بکند

اشکال سوم مرحوم شیخ انصاری ره در مطارح الانظار ( عبارت فافهم مرحوم آخوند اشاره به این اشکال دارد ) :

بین غیریت و نفسیت تضاد و تنافی است، و اتصاف یک شیی به دو صفت متضاد هم عقلا و هم نقلا محال است که چگونه ممکن است وضو هم مستحب نفسی و هم واجب غیری باشد ؟ اگر بگویید عبودیت وضو بخاطر این است که واجب نفسی است، اجتماع مثلین پیش می آید چون جمع بین واجب نفسی و غیری اجتماع مثلین می شود و اگر بگویید جمع بین واجب نفسی و واجب غیری است تناقض لازم می آید لذا جواب دوم درست نیست.

جواب مرحوم شیخ در مطارح الانظار: قاعده ای بنام اندکاک است مثل اندکاک ضعیف در قوی مثل اینکه محیط نور ضعیف داشت بعد نور قوی آمد که آن نور ضعیف از بین نرفت بلکه در نور قوی مندک شد و در برخی جاها انقلاب و برخی هم اندکاک است مثلا در باب مصلحت و مفسده انقلاب است که اگر کسی کار خیری انجام بدهد اما در آن کار خیر ظلم کند مثل انفاق مال سرقتی اینجا انقلاب مصلحت به مفسده شده است اما در اندکاک تحول و انقلاب نیست بلکه مرتبه ضعیفه و ناقص، مرتبه قوی و تام می شود پس اگر ما وضو را از یک طرف واجب غیری می دانیم و از یک طرف مستحب نفسی می دا نیم این از قبیل اندکاک است که مرتبه ناقص به مرتبه تام است ، فرق این است که در انقلاب ذات ازبین می رود اما در اندکاک ذات باقی است و حد ذات عوض می شود.

اما مهمترین اشکال : وضو مستحب نفسی و واجب غیری است لذا وضو و غسل عبادیت دارند اما در تیمم آیا عبادیت دارد ؟ مرحوم شیخ می فرماید در عبادیت تیمم احدی را پیدا نکردم که اعتماد کنم به او که بگویید مستحب نفسی و واجب غیری است

جواب صاحب جواهر[1] بر شیخ ره : می فرماید که اتفاقا در عبادیت تیمم هم اجماع منقول و هم محصل است و نقل اجماع هم نمی تواند مستفیض و هم متواتر باشد چون همه فقها کتبا در فتوا دارند که اولین شرط تیمم نیت است آنهم نیت عبادت و قصد قربت باید بکند که اگر تیمم عبادیت ندارد چرا دیگر قصد قربت بکند پس جمیع علمای اسلام الا قلیل قائل به عبادیت تیمم هستند پس تیمم هم مستحب نفسی است پس همانطوری که نفس غسلات و مسحات در وضو عبادت است نفس کشیدن دستها بر پیشانی و دستها عبادت است