الموضوع: الأوامر/مقدمة الواجب /الدرس 14

( اوامر - واجب نفسی و غیری - هل یتوقف الطهارات الثلاثة الی القصد التوصل الی واجب آخر أو القصد الطبیعة لها ؟ - اقوال - ادله - فرق بین اقوال و ثمره بحث - نظر استاد )

تذنیب دوم : آیا طهارات ثلاث را به قصد توصل به واجب دیگری اتیان بکند یا به قصد طبیعت و ذات خودشان اتیان کند ؟ دو قول است :

    1. اول : از شیخ ره در مطارح الانظار[1] که طهارات ثلاث به‌ عنوان مقدمه تحت امر رفته است پس باید در مقام امتثال آن عنوان مقدمیت وضو را قصد کند لذا اگر قصد نکند وضو باطل است .

    2. دوم : از آخوند ره که نیازی به قصد توصل به واجب دیگری نیست و وضو مستحب نفسی است و اگر همین طبیعت و ذات وضو قصد شود امتثال حاصل شده چه توصل به واجب دیگری بشود و چه نشود ، امر غیری به وضو تنها اثرش این بود که عبادیت وضو را وصل به عبادت دیگری کرد اما خود طبیغت و ذات وضو عبادت است و نیازی به قصد توصل نیست.

اما تحقیق این بحث بر سه محور است :

اول این بحث در فقه چه ثمره ای دارد ؟ و دوم : بین نظر اول و دوم چه فرقی است ؟ و سوم : نظر درست کدام است ؟

اما محور اول بحث : در باب وضو بحث است که آیا قبل از وقت نماز می توان به نیت نماز ظهر وضو گرفت یا نه ؟ که اگر مبنای آخوند قبول شود اشکالی ندارد چون وضو مستحب نفسی است به عنوان یک عبادت مستقل وضو می گیرد و وقتی داخل وقت شد نماز می خواند چون آخوند قصد عنوان مقدمیت را لازم نمی داند اما بنابر نظر شیخ باید داخل وقت وضو بگیرد چون باید قصد مقدمیت و توصل بکند ، همچنین در باب تزاحم این بحث می آید مثلا انقاذ غریق مومن واجب است اما نیاز به تصرف در زمین غصبی است که این تصرف حرام است که اینجا طبق نظر شیخ ره تصرف در این زمین غصبی به‌عنوان قصد توصل به نجات غریق مانعی ندارد لذا اگر تصرف بکند و انقاذ غریق انجام نشد کار حرام انجام داده اما طبق نظر آخوند چه انفاذ غریق بشود و چه نشود تصرف در زمین غصبی حرام نیست چون نمی خواهد تعدی به ملک مردم کند

اما محور دوم بحث : سه فرق بین این دو قول است :

    • اول : طبق نظر شیخ مقدمات واجب مقیداند یعنی وضو مقید به توصل برای نماز ظهر واجب است اما بنابر نظر آخوند ملاک وجوب مقدمات مقید نیست ، وضو مطلقا مستحب است چه توصل به واجب بشود و چه نشود.

    • دوم : بنابر نظر شیخ توصل حیثیت تقییدی طهارات ثلاث می‌شود اما بنابر نظر آخوند حیثیت تعلیلیه طهارات ثلاث می شود ، هرکجا حیثیت تقییدی شد قاعده اذا انتفی القید انتفی المقید جاری می شود یعنی اگر قید ، مقدمیت و توصلی نشود با آن وضو نمی توان نماز خواند اما در تعلیلیه چه قصد مقدمیت بشود یا نشود عبادت است.

    • سوم : طبق نظر شیخ غسلات و مسحات واجب نشده بلکه به قصد توصل به نماز مصداق واجب شده است اما به نظر آخوند نفس این غسلات و مسحات امر نفسی دارد و مستحب و عبادت است چه قصد توصل بکند و چه نکند لذا این وضو مصداق آن واجب هم هست

نظر استاد : حق با مرحوم شیخ ره است یعنی قصد توصل دخیل است حتی اگر غسلات و مسحات را مستحب نفسی بدانید ولی قصد توصل دخیل است یعنی مثلا قصد کند که وضو می گیرد برای نماز ظهر و نمی شود قبل از وقت وضو گرفت چون :

مقدمه اول : احکام عقلیه بر دو قسم است

اول : احکام عقلی نظری مثل استحاله دور و نقیضین و ....

دوم : احکام عقل عملی که حسن و قبح و ظلم قبیح است و ... می باشد

مقدمه دوم : فرق بین احکام عقلی و شرعی است که در احکام عقلی خود حکم ، موضوع است اما در احکام شرعی موضوع با حکم دو چیز است مثلاضرب الیتیم لتادیب حسن است که تادیب عنوان عقلی است و خودش موضوع است التادیب حسن پس هر کجا حکم عقلی است موضو ع عقلی است اما در شرع می گوییم ضرب الیتیم لتادیب واجب که موضوع ضرب الیتیم و حکم واجب و تادیب علت حکم است یا صل الظهر که می شود صلاة الظهر واجب که حکم با موضوع فرق دارد اما دلیل این مطلب ؛ قاعده کل ما بالعرض ینتهی الی ما بالذات است یعنی هر چه بالعرض عارض بر چیزی شود بر می گردد به اینکه آن بالعرض بالذات است که اینجا هم حکم و هم موضوع عقلی است

در اینجا ما مقدمه واجب را از راه عقل واجب کردیم و قاعده عقلی استلزامات بود پس این استلزامات موضوع که مقدمیت و حکم که توصل به واجب است هر دو عقلی است و وضو از باب اینکه مقدمیت دارد و مقدمیت وضو چون ما را به واجب می رساند واجب است پس چون موضوع و هم حکم در اینجا عقلی است باید قصد توصل کرد تا امتثال حاصل شود