الموضوع: الأوامر/مقدمة الواجب /قصد فی وجوب الغیری/ الدرس 15

( اوامر - واجب نفسی و غیری - آیا وجوب مقدمه تابع ذی المقدمه است از نظر شرط و اطلاق ؟ - اقوال - فرق بین اقوال - اشکال استاد )

امر چهارم : آیا وجوب مقدمه از نظر اشتراط و اطلاق تابع وجوب ذی ااست یا نه ؟

قول اول از صاحب معالم[1] ص ۷۴ در بحث ضد : وجوب مقدمه مشروط به اراده ذی المقدمه است یعنی مقدمه مطلقا واجب نیست بلکه به نحو قضیه حینیه واجب است یعنی مکلف در آن زمان و حینی که می خواهد ذی المقدمه را انجام بدهد در ظرف اراده ذی المقدمه ، مقدمه را هم اراده می کند مثلا برای خواندن نماز ظهر می گوید وضو می گیرم برای اینکه نماز ظهر بخوانم پس وضو به اراده قرآن خواندن مستحب است و به اراده نماز ظهر خواندن واجب است

قول دوم از شیخ ره در مطارح الانظار[2] : که وجوب مقدمه به داعی توصل به ذی المقدمه باید قصد شود لذا اگر چنین قصدی نکند باطل است مثلا هنگام وضو گرفتن قصد وضو گرفتن خودش را نیت کند که به چه نیتی وضو می گیرد مثلا به داعی مس کتابت یا عند اشتباه قبله وظیفه نماز خواندن به چهار طرف است پس خواندن به چهار طرف مقدمه است برای درک ذی المقدمه لذا اگر چنین قصدی نکند و همین طوری نماز بخواند درست نیست

قول سوم از صاحب فصول[3] : که اراده ذی المقدمه شرط برای اتصاف مقدمه به وجوب است یعنی وضو واجب است چون ماموربه است و اراده ذی المقدمه باید وصف واجب شود و بگوید این وضوی واجب را به شرط اینکه نماز واجب بخوانم امتثال می کنم پس خود این واجب یعنی وضو متصف به اراده ذی المقدمه است

قول چهارم از مرحوم آخوند ره : که وجوب مقدمه تابع وجوب ذی المقدمه است و هر شرطی که وجوب ذی المقدمه دارد همان را وجوب مقدمه دارد چون ذی المقدمه علت برای وجوب مقدمه است لذا معلول تابع علت است و بین علت و معلول هم باید وحدت و سنخیت باشد یعنی هر قید و شرطی علت دارد معلول هم داشته باشد

اما فرق بین اقوال فوق :

نظر صاحب معالم این است که وجوب وضو را بشرط شیی می داند یعنی وجوب وضو بشرط نماز واجب یا طواف است

اما نظر صاحب فصول که مقدمه اگر موصله باشد واجب می داند و اگر موصله نباشد واجب نیست چون مقدمه موصله تارة قهری و اخری اختیاری است و به عقیده صاحب فصول موصل بودن مقدمه قهری است اما به عقیده آخوند ره موصله یودن مقدمه اختیاری است لذا مرحوم آخوند نظرش این است که وجوب مقدمه تابع وجوب ذی المقدمه است یعنی اگر نماز با تمام شرایط و اجزا اراده شد باید یک وضویی بگیرد که با همان اجزاء و شرایط مناسبت داشته باشد پس وجوب مقدمه به نظر آخوند مقید به قید اختیاری است اما به عقیده صاحب فصول وجوب مقدمه قهری و تکوینی است و در فقه هم وجود دارد مثلا کشاورز بخاطر آفت زدایی علف ها را آتش زد و آتش محصول کناری را آتش زد که این قهری است که طبق نظر صاحب فصول ضامن است و طبق نظر آخوند موصل بودن باید اختیاری باشد و این آتش گرفتن زمین کناری با اختیار او نبوده است ، یا اگر برای عبادات اگر کسی وضو گرفت و بعد به علتی نماز نخواند و فاصله افتا د و بعد می خواهد نماز بخواند طبق نظر آخوند وضو نمی خواهد اما طبق نظر صاحب فصول وضو می خواهد

اشکال استاد به صاحب معالم ره ؛ دو تالی فاسد دارد:

اول : تحصیل حاصل می شود چون شما قائل به ملازمه بین وجوب ذی المقدمه و مقدمه هستید وقتی خود ملازمه مقدمه را واجب کرد دیگر نیازی نیست بگوییم که وضو می گیرم به شرط اینکه ذی المقدمه را اتیان کنم چون این تحصیل حاصل است.

دوم : خلف فرض لازم می آید چون فرض بحث ابن است که با ملازمه وضو واجب است و هر کسی که قائل به ملازمه بین مقدمه و ذی المقدمه است قائل به وجوب وضو است آنگاه دوباره آن را با شرط بیاورد و اراده شرط بکند خلاف فرض است پس فرض این شد که از باب ملازمه واجب شد نه از باب اینکه قائل به شرطیت باشیم