الموضوع: الأوامر/مقدمة الواجب /وجوب غیری/ الدرس 19

اشکال سوم آخوند ره بر صاحب فصول بعد از طرح ادله صاحب فصول است که اگر غرض از وجوب مقدمه ترتب ذی المقدمه بر مقدمه موصله باشد محال لازم می آید ؛ وجه محال این است که لازم می آید خود ذی المقدمه هم مطلوب نفسی و هم مطلوب غیری شود و این محال است

توضیح ذلک : در کلام صاحب معالم مرحوم آخوند تحقیقی را فرمودند که مقدمه از حیث اطلاق و اشتراط تابع ذی المقدمه است لذا باید موصله بودن مقدمه از سه جهت‌ بررسی شود

    1. جهت اول : موصله یک مفهوم انتزاعی است و از همین مقدمه و ذی المقدمه انتزاع می شود مثل انتزاع فوقیت از سطح و زوجیت از زن و شوهر که قطعا این معنا مراد صاحب فصول نیست چون مفهوم در ظرف ذهن است و منظور ایشان در خارج است

    2. جهت دوم : موصله بودن قید واجب است در این صورت ذی المقدمه مترتب بر مقدمه است به وصف موصلیت و همان قاعده ترتب و این هم مراد صاحب فصول نیست چون وصف ترتب و موصلیت مربوط به نظر صاحب معالم است

    3. جهت سوم : آن حصه ای که موصل به ذي المقدمه است به حمل شایع مصداق مقدمات واجب است و حق این است که نظر صاحب فصول همین است ؛ مقدمه دارای ذاتی است که یکی از حصه هایش این است که ما بتوسط مقدمه به واجب می رسیم در اینجا باید بین مقدمه و ذی المقدمه رابطه باشد که وقتی مقدمه حصه شد مخصص آن ذی المقدمه است یا وقتی مقدمه قید برای ایصال شد پس ذی المقدمه او را به این قید آورد لذا آنچه تحت وجوب رفته حصه ای از مقدمه است نه ذات مقدمه و مخصص این مقدمه ذی المقدمه شد یعنی ذی المقدمه باعث شد که از ذات مقدمه حصه ای تحت وجوب برود پس ذی المقدمه از یک طرف مطلوب نفسی شد چون واجب نفسی است و از یک طرف مطلوب غیری شد چون موسس مقدمه شد و مقدمه را به حصه تبدیل کرد و حصه اش را تحت وجوب برد و این محال است‌ که مقدمه هم واجب نفسی و هم غیری شود

بررسی کلام مرحوم آخوند ره : در دو بخش است

اول : غرض از ایجاب مقدمه را تمکن گرفتند و دوم بررسی اشکالات ایشان بر صاحب فصول

اما بخش اول : اقای خویی ره دو اشکال گرفتند[1]

اشکال اول : غرص از ایجاب مقدمه تمکن به ذی المقدمه نیست چون تمکن از آثار وجوب مقدمه نیست بلکه تمکن به ذی المقدمه از آثار تمکن به مقدمه است چون در تمکن به امتثال واجب نفسی همین قدر کافی است که به مقدمه اش تمکن پیدا شود لذا گفته شده که مقدور واسطه هم مقدور است

اشکال دوم : قدرت بر واجب اگر متوقف بر اتیان مقدمه است تفویت واجب به ترک مقدمه اش جایز نيست چون تحصیل قدرت واجب نیست پس غرض از ایجاب مقدمه قدرت و تمکن به ذی المقدمه نیست بلکه غرض ایصال به مقدمه است چون اشتیاق به چیزی ؛ اشتیاق به آنچه در رسیدن به آن چیز دخیل است و در سلسله علل وجودش دخیل است می باشد.

بیان دیگر دو اشکال فوق:

اشکال اول: هرگز نماز از آثار وجود وضو نیست بلکه اثر تمکن به وضو است یعنی همین اندازه که مریض نیست و تمکن از وضو است نماز با وضو واجب است اما مرحوم آخوند می گوید اثر از وجوب مقدمه تمکن به ذی المقدمه است و معنایش این است که نماز از آثار وجود وضو است

اشکال دوم : اگر علت ایجاب وضو این باشد که از طریق وضو قدرت به خواندن نماز دارد لازمه اش ترک وضو است چون تمکن و قدرت از نظر شرع تحصیل آن لازم نیست لذا وضو نمی گیرد چون نمی خواهد نماز بخواند

اشکال استاد به اقای خویی ره : تمکن به معنای قدرت نیست بلکه تمکن به معنای اقتضای فعلی است یعنی غرض از ایجاب وضو این است که‌ این وضو اقتضای برای نماز دارد لذا گفته اند اقتضائیت از خواص و آثار وجود مقتضیِ و مقتضیَ است مادامی که مقتضیِ موجود نباشد و اقتضا موجود نیست مادامی که اقتضا موجود نباشد و مقتضیِ موجود است که وجود وضو اقتضای وجوب نماز را دارد نه اینکه وجوب وضو دخیل در وجوب نماز است پس خلط بین قدرت و اقتضا شده است وقتی که اول ظهر وضو می گیرد از آثار این وضو اقتضائیت است یعنی الان مستعد نماز خواندن دارد لذا منظور آخوند از تمکن ؛ شرطیت و اقتضائیت است نه قدرت