موضوع: الأوامر/مقدمة الواجب /الدرس 32

( اوامر - واجب نفسی و غیری - ادامه ادله وجوب مقدمه واجب - اشکالات بحث)

دلیل دوم بر وجوب مقدمه واجب : این است که اوامر غیریه هم در شرعیات و هم در عرفیات وجود دارد و وجود این امر غیری ما را راهنمایی می کند به اینکه‌ مقدمه واجب شرعا و عرفا داریم

اما در شرع : آیه شریفه ﴿إذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا وجوهکم ....﴾ یا درباره لباس مصلی فرمود اغسل ثوبک من ابوال ما لایوکل لحمه و اما در میان عرف مثل ادخل السوق فاشتر اللحم معلوم است که ذی المقدمه خریدن گوشت و مقدمه رفتن به بازار است اگر بگویید ملاک این اوامر لفظی است خلف فرص لازم می آید چون فرض ما این است که امری که به مقدمات تعلق می گیرد وجوب غیری است لذا متعین همین است که مقدمات واجب به وجوب غیری واجب مولوی اند و ما خصوصیت دیگری غیر از وجوب غیری برای مقدمات نمی بینیم لذا مقدمه واجب به وجوب غیری مولوی خواهد بود

اشکال استاد : شما اوامر در شرعیات و عرفیات را دو قسم کردید در حالی که این اوامر مذکوره در شرع و عرف علاوه بر اینکه محتمل است غیری باشد و محتمل است لفظی باشد و نفسی را رد کردید چون خلف فرض لازم می آید و غیری را متعین فرمودید باید گفته شود قسم سومی هم است و آن اینکه این اوامر ارشاد به شرطیت باشد و دلیل ما اولا عرف است و ارتکاز عرفی این است بیشتر اوامر ارشاد به شرطیت است و وجوب مولوی ندارد و شرط صحت نماز این است که لباس آلوده به ابوال ما لایوکل لحمه نباشد لذا اغسل ثوبک عرفا ارشاد به شرطیت طهارت لباس مصلی از ابوال ما لا یوکل لحمه است

ثانیا : اوامر شرعیه در اجزای عبادات و معاملات مفاد آنها ارشاد به جزئیت است چون وجوب اجزاء همان وجوب کل است نماز مرکب از قرائت و رکوع تا تشهد و سلام است هر امری که براب نماز است برای این اجزاء هم است لذا نماز و اجزایش واجب نفسی است و اگر در قرآن یا حدیث آمده که فاتحه را بخوان و رکوع و سجده بکن این اوامر ارشاد به جزئیت است که اینها در نماز جزئیت دارد

دلیل سوم بر مقدمه واجب: از ابوالحسن بصری است که رهبر مذهب اشاعره است می گوید که اگر مولا مقدمه واجب را واجب نکند ترک آن مقدمه جایز می شود که اگر ترک مقدمه جایز باشد دو محذور لازم می آید یکی تکلیف ما لا یطاق یعنی ذی المقدمه بدون مقدمه واجب است یعنی ما تکلیف می شویم به واجبی که در قدرت ما نیست و دوم : انقلاب واجب به واجب مشروط لازم می آید یعنی نماز واجب مطلق است که اگر مقدمه اش واجب نباشد لازم می آید که خود نماز واجب مشروط باشد یعنی در درون نماز یک قیدی بنام رکوع و سجده است و انقلاب واجب مطلق به مشروط محال است چون واجب مطلق واجب نفسی است و واجب مشروط واجب غیری است و دو چیز متباین است و انقلاب متباین به متباین جایز نیست

اشکال استاد :

اولا : جواز ترک در همه جا مستلزم تکلیف ما لا یطاق نمی شود چون ممکن است ترک مقدمه جایز باشد اما ما مقدمه را ترک نکنیم و آنچه ما را از اتیان ذی المقدمه عاجز می کند ترک مقدمه است نه جواز ترک خیلی از مواقع ترک جایز است اما مردم ترک نمی کنند مثلا یک بار شستن در صورت واجب است اما دفعه دوم جواز ترک دارد اما مردم انجام می دهند

ثانیا : ما ملازمه را قبول نداریم اینکه گفتید اگر ذی المقدمه واجب باشد ومقدمه اش واجب نباشد لجاز ترکها ؛ این ملازمه درست نیست چون تاره مقدمه مباح و مستحب است و ترک مستحب جایز است و اخری : مقدمه حرام است و ترک مقدمه واجب است و فقط در یک صورت است که مقدمه واجب باشد و ترک مقدمه جایز نیست و این در جایی است که منع شرعی نباشد وگرنه اگر منع شرعی باشد مثلا اگر آب نیست که وضو بگیرد و خاک نیست که تیمم کند اینجا نسبت به ترک مقدمه منع شرعی ندارد لذا این ملازمه شما باید اصلاحیه ای داشته باشد که این لجاز ترکها فقط در جایی است که منع شرعی نباشد اما جایی که منع شرعی باشد یا مقدمه مستحب یا حرام باشد آنجا این ملازمه شما درست نیست

تحلیل درباره ملازمه : قاعده کلما حکم به العقل حکم به الشرع در دو مورد است:

اول : جایی که شارع حکمی داشته باشد مثلا شارع نماز را واجب کرد و عقل اطاعت از مولا را واجب می کند در اینجا اصطلاح علم اصول این است که حکم عقلی در طول حکم شرع است یعنی علت پیدایش این حکم عقل شرع بود و اگر شرع فتوا نمی‌داد عقل حکمی نمی کرد مثلا اگر شرع در مورد بهشت و جهنم چیزی نمی گفت عقل نمی فهمید

دوم : عقل مصلحت و مفسده ملزمه را درک می کند در اینجا شارع مقدس همان حکم عقل را صادر می کند مثلا عقل مصلحت انفاق و مفسده ظلم را می‌داند که شارع حکم به حرمت ظلم و وجوب انفاق برخی جاها می کند اما در مقدمه واجب فقط لابدیت عقلیه است و قاعده کلما حکم به العقل حکم به الشرع اینجا وارد نمی شود و معنای لابدیت عقلی این است که در مرحله تکوین و امتثال عقل چاره ای جز به انجام مقدمه نمی بیند عقل می بیند که نماز بدون طهارت نمی شود پس قاعده ملازمه با لابدیت عقلیه خلط نشود