موضوع: الأوامر/مقدمة الواجب /مقدمه حرام / الدرس 35

( اوامر - واجب نفسی و غیری - آیا بین مقدمه حرام و خود حرام ملازمه است ؟ نطر آخوند ره - اشکالات بحث - اراده اختیاری لاست یا غیر اختیاری ؟ )

بحث در مقدمه حرام است که آیا بین مقدمه حرام و خود حرام یعنی ذی المقدمه ملازمه هست یا نه ؟ بین مقدمه واجب و ذی المقدمه ملازمه بود و از باب لابدیت عقلیه پذیرفته شد اما الان آیا بین شرب شراب و مقدماتش ملازمه است یا نه ؟

مرحوم آخوند ره تفصیل قائل شدند که اگر مقدمات نظیر افعال تسبیبی باشند ملازمه هست یعنی اگر مقدمات آورده شود بی درنگ مرتکب حرام می‌شود اتیان مقدمه علت تامه برای دخول درحرام است در اینجا از قبیل مقدمات احراق است که یکی از مقدمات احراق خشک کردن هیزم و دیگر القای في النار است و این دو مقدمه تسبیبی اند و اراده احراق نیاز ندارد و علت تامه احراق همان خشک بودن هیزم و القای در آتش آست لذا اگر مقدمات حرام اینطور باشد یقینا مرتکب حرام شده و باید قائل به ملازمه شد و آن اینکه مقدمه حرام هم حرام است

اما برخی از مقدمات جزء اخیر علت تامه اند و خودشان علت تامه نیستند بلکه از اجزای علت تامه است و جزء اخیر این علت تامه اراده است مثلا انگور را خریده و وسایل شراب را آورده و ساخته است ولی علت تامه شراب اراده است که اگر اراده نیاید آن مقدمات حرام نیست جزء اخیر علت تامه اراده شرب خمر است لذا کسی که مقدمات شراب را فراهم می‌کند اما قصد خوردن ندارد بلکه قصد آزمایش کردن دارد اینجا ملازمه فوق وجود ندارد چون اراده حرام نیامده است فقط مقدماتی آماده شده و فرض ما این است که نقش موثر در حرام را اراده دارد و اراده همه کاره است که جزء اخیر علت تامه است پس ملازمه بین مقدمه حرام و ذی المقدمه در همه جا نیست و ملازمه فوق فقط در افعال تسبیبی است

اشکال بر آخوند ره ( در کفایه آمده ) این مبنا مخالف با قاعده است منظور ایشان قاعده فلسفی است که الشیی ما لم یجب لم یوجد ؛ واجب الوجود دو قسم است یکی بالذات و آن خداوند است و دوم بالغیر و آن وجود ممکن است الشیی ما لم یجب لم یوجد به واجب الوجود بالغیر اشاره دارد یعنی تا وجود ممکن ضروری نشود ممکن نمی شود لدا حاجی سبزواری ص۷۶ در شرح منظومه فرمودند ففی الضروره حُفّت ممکن ؛ یعنی موجود ممکن محفوف به دو ضرورت است یکی سابق و دوم لاحق مثلا شراب می خواهد بسازد یکی ضرورت‌ سابق می خواهد که باید انگور و وسائل ساختن آن فراهم باشد و یکی ضرورت‌ لاحق به اینکه در جایی نگهداری شود که از بین نرود بر اساس این مبنا چگونه ممکن است مقدمات حرام بیاید اما مرتکب حرام نشود؟ وجه آن این است که ضرورت ایجاب نشد که آن دو ضرورت مشکل دارند که اگر آنها ایجاد شوند بی درنگ حرام محقق می شود و فرقی بین افعال تسبیی و غیر آن نیست و تفصیل شما درست نیست

جواب مرحوم آخوند ره : اجزای علت دو قسم است یکی که همه اجزای علت افعال اختیاری اند مثل خشک کردن هیزم و القای در آتش در اینجا علت تامه محقق شد بلافاصله معلول که احراق است صورت می گیرد و قاعده الشیی ما لم یجب لم یوجد صدق می کند که یجب آن خشک شدن هیزم و القای در نار و شیی هم احراق شده است

قسم دوم : اجزای غیر اختیاری است یعنی علت تامه متوقف بر اجزای غیر اختیاری است و بارها گفته شد اراده ؛ غیر اختیاری است چون اگر اراده اختیاری باشد نیاز به مبادی اختیاریه دارد یعنی مبادی و مقدمات اراده باید اختیار باشد و نقل کلام می کنیم در آن اختیار دوم که اگر این احتیار هم اختیاری باشد نیازمند به مبادی اختیاری است و باید مقدماتش را اختیار کند و دوباره نقل کلام می کنیم در اختیار سوم و هکذا که تسلسل می شود لذا قاعده فوق در مثل این مورد جاری نیست چون مقدمات حرام را فراهم کرد اما قصد انجام حرام را ندارد پس آن قاعده فقط در جایی جاری که جزء اخیر علت تامه اراده نباشد ولی اگر جزء اخیر علت تامه اراده باشد این قاعده جاری نیست کسی که اجزای علت تامه را آورده ولی جزء اخیرش که اراده است را اراده‌ نکرد دیگر ما لم یجب لم یوجد نمی شود

سوال : چه فرقی بین مقدمه واجب در مقدمه حرام است ؟ در مقدمه واجب باید همه مقدمات را انجام بدهد تا مجموعه واجب محقق بشود مثلا وضو بگیرد و رو به قبله و طمأنینه و تکبیر و ..... اینها باید باشد لذا به ترک یکی از اجزاء ؛ مرکب تشکیل نمی شود اما حرام با انجام یکی از مقدمات صورت می گیرد مثلا شراب را یکی دیگر درست کرد و کسی دیگر خورد این حرام را انجام داده است با اینکه نساخته است