موضوع: الأوامر/مسألة الضد /ترتب/ الدرس 60

مرحوم نائینی ره در مقدمه سوم دو اشکال را مطرح می کنند و بعد جواب می دهند در جلسه امروز باید دید منشأ اشکال چیست ؟ مرحوم آخوند ره می گوید بعث بر انبعاث مقدم است و امر بر امتثال مقدم است چون مکلف نیاز به تصور و تصدیق دارد و باید امر را تصور کند و آنچه مترتب بر مخالفت امر می شود را تصور کند و تصدیق کند به اینکه این امر باید امتثال شود لذا اگر در زمان امتثال امر بیاید چگونه تصور و تصدیق و همچنین اراده امتثال بیاید ؟ وجه این مبنا این است که اگر در همان زمان امتثال امر باید مکلف یا فاعل یا تارک باشد اگر فاعل است یعنی عمل می کند و کسی که عمل می کند او را امر کن و امر هم برای فاعلیت فاعل است تحصیل حاصل لازم می آید و اگر تارک باشد او را امر کنیم طلب فعل در همان زمان ترک این طلب نقیضین است و مستلزم اجتماع نقیضین است لذا باید قبل از امتثال امر باشد و زمان امر مقدم بر زمان امتثال است.

بر اساس این مبنا دو اشکال لازم می آید

    1. اشکال اول : اگر زمان امر مقدم بر زمان امتثال باشد باید قائل به واجب معلق باشید.

    2. اشکال دوم اگر زمان امر بر زمان امتثال مقدم باشد باید قائل به شرط متاخر باشید چون امتثال امر مهم بعد از عصیان امر اهم است پس امر به مهم از الان واجب است بشرط اینکه امر به اهم را بعدا عصیان بکند مثل مرحوم آخوند ره که هم واجب معلق و هم شرط متاخر قائل است و این دو اشکال بر ایشان وارد نیست اما مرحوم نائینی ره منکر واجب معلق و شرط متاخر است لذا در باب ترتب این دو اشکال را مطرح می کنند.

توضیح ذلک :

عصیان اهم شرط وجوب مهم است بنابر ترتب ، لذا این شرط به سه نحو شرطیت دارد یک به نحو تعقب و دوم عصیان و سوم به نحو عزم بر معصیت ، مرحوم میرزای نائینی ره به این مطلب توجه دارند که اگر شرط ما تعقب باشد معنایش این است که امر به مهم اگر بعد از عصیان امر به اهم انجام شود صحیح است چون عقب امر به مهم نبود بلکه عقب عصیان امر مهم بود اینجاست که امر اهم فاعلیت دارد وقتی امر به اهم فاعلیت داشت و امر به مهم هم بعد از تحقق عصیان امر اهم فاعلیت پیدا کند طلب ضدین است لذا قائل به تعقب نمی شود اما شرطیت عزم معنایش این است که عزم بر معصیت مقارن با امر به مهم است و در اینجا خلف فرض لازم می آید چون ترتب قوامی دارد و آن به این است که زمان امر اهم قبل از زمان عصیان باشد اگر در زمان امر به اهم عزم به معصیت کند خلاف فرض است چون فرض ما این است که امر به اهم و امر به مهم در دو زمان اند لذا نمی توانیم بگوییم عصیان امر به اهم به نحو شرط مقارن است.

باقی می ماند شرط متاخر یعنی زمان امر به اهم قبل از زمان امر به مهم است و آن دو در دو زمان اند اما رتبه امتثال امر به مهم با عصیان امر به اهم یکی است و در اینجا باید قائل باشیم به اینکه امر به مهم در صورتی صحیح است که عصیان امر به اهم به نحو شرط متاخر دخیل باشد یعنی بگویید ازل النجاسة و إن عصیت فصل پس به ضرورت باید قائل به شرط متاخر باشیم که بر اساس مبانی مرحوم آخوند ره مشکلی نیست اما بنابر مبنای مرحوم نائینی ره مشکل است لذا وارد جواب اشکالات می شود و اشکال اول و دوم را جواب می دهند