موضوع: الأوامر/مسألة الضد /نظر آقا ضیا در ترتب/ الدرس 69

موضوع:ادامه بحث مرحوم عراقی در بحث ترتب

مرحوم آقاضیاءالدین عراقی دوتا امر عرضی قائل شد منتهی به نحو تام و ناقص نظیر واجب تخییری که در جلسه قبل گذشت.

اما در مسأله دو امر طولی که منجر به قاعده ترتب بشود

تارة بحث را به واجبین مضیقین میبرد مثل اینکه دو نفر دارند غرق میشوند نجات هر دو نفر واجب است فرصت نیست که اول این آقا را نجات بده بعد اون آقا را یا اینکه که واجب موسع است مثل اینکه ازالة نجاسة واجب مضیق است نماز واجب موسع است .

در هر دو صورت تارة هر دو از نظر ملاک مساوی هستند یعنی یکی اهم و دیگری مهم نیست ،اخری ملاک ها متفاوت است یکی اهم است و دیگری مهم است هم در مقالات و هم در نهایة الافکار مبسوط نقل میکند

اما در ملاک مساوی در جایی که هر دو واجب مضیق باشند اجتماع ضدین قطعی است غیر قابل انکار است منتهی سه تا راه حل دارد:

    1. راه حل اول اینه که طلب مشروط باشد

یعنی انقذ الغریق مشروط باشد یا مشروط به ترک یا مشروط به معصیت مثلا انقاذ این غریق در صورتی واجب است که انقاذ اون غریق ترک بشود یا اینکه در مرحله امتثال، عزم بر عصیان انقاذ یکی از این دو نفر بکند ایشان در اینجا قائل به استحاله میشود. محال است اشتراط طلب به هر دو شیوه .

اما اشتراط طلب به ترک محال است چون اگر کسی نه این را انقاذ کند نه اون را، دوتا طلب فعلی میشود وجوب فعلی ضدین با یک قدرت محال است واگر مشروط به معصیت کند لازم می آید متقدم به دو رتبه متاخر شود؛ شرط معصیت ، مقدم بر طلب است و طلب امر است، بعث است وقتی میخواد امتثال کند باید طلب و امر باشد بعد از آن معصیت کند تا بتواند آن یکی را انجام بده پس معصیت که شرط تحقق احدالضدین است قبل از طلب بود و الان دو رتبه متاخر از طلب شد پس این راه حل اول نشد. نمیشه بگوییم طلب مشروط به ترک یا مشروط به معصیت شد .

    2. راه حل دوم اینه که مطلوب مشروط شود، مطلوب یعنی واجب ، مثلا نماز مشروط به طهارت است

در اینجا واجب ما انقاذ غریق است انقاذ غریق مشروط به ترک است یا معصیت. مثلا میگوییم بر من واجب است انقاذ زید به شرط ترک انقاذ امر، در اینجا همون وجه استحاله قبلی پیاده میشود یعنی آنچه که متقدم بود متاخر میشود مثلا طهارت مقدم بر صلاة بود هرگز نمیشه متاخر از صلاة بشود اما در اینجا شرط انقاذ زید ترک انقاذ عمرو است شرط واجب مقدم بر واجب است در حالی که اگر بخواهیم انقاذ زید بکنیم باید انقاذ عمرو را کنار بگذاریم پس ترک انقاذ عمرو که به عنوان شرط متقدم بود متاخر شد وهو محال. لذا ایشان راه حل سوم را اختیار کرد .

    3. و آن اینه که این دو وجوب نمی‌تواند تام باشد چون اگر هردو انقاذ وجوب تام باشد وجوب تعیینی می‌شود جمع بین ضدین لازم می آید نظیر اینکه در ظهر روز جمعه هم نماز ظهر هم نماز جمعه بر من واجب عینی باشد میشه طلب ضدین. لذا باید قائل بشویم دو وجوب ناقص؛ وجوب انقاذ غریق بین زید و عمرو ناقص است یعنی مطاردة ندارد همدیگر را طرد نمی‌کنند بلکه میگوید مرا ، طرد نکن وجوب انقاذ زید میگه مرا طرد نکن وجوب انقاذ عمرو هم میگوید من را طرد نکن لذا هر کدام عدم خود را بر میدارند کاری به وجود دیگه ندارند اما اگر وجوب تام باشد هر کدام می‌گویند مرا با وجود آن ترک نکن آن هم میگوید مرا با وجود این ترک نکن ما وجوب ناقص گرفیتم برای اینکه تمانع و مطاردة از بین برود مثلا می‌گوید اگر این را بیاوری من نمی‌گویم مرا نیاور پس انقاذ این، مرا طرد نمیکند، انقاذ من هم او را طرد نمیکند فقط این راه حل سوم را ایشان تاسیس کرد تا مشکل مضیقین را حل کند

اما آنجایی که مضییقین متساوی نباشند یکی اهم یکی مهم باشد در اینجا دو تا طلب است، یکی از این طلب ها تام است یکی از این دو تا ناقص است طلب اهم تام است، هم در اقتضا هم در مرحله امتثال تام است

اما در مرحله اقتضا، امر به ازالة در زمانی که جعل شده بود اقتضا سد جمیع ابواب أعدام را داشت معنایش اینه که مرا حفظ کن چه با نماز مضاده کند چه با خواب چه أکل و شرب، پس اهم، طلب تام است اما مهم طلب ناقص است تمام ابواب أعدام را سد نمیکند فقط یکیش را می‌بندد مثلاً در وقت ازاله، نماز بخونم یا بخوابم یاهر اشتغال دیگری. امر به صلاة اقتضایش اینه که اگر نماز بخونی و ازاله نکنی کار حرام انجام دادی اما نسبت به أکل و شرب و سایر اشتغالات چنین اقتضایی ندارد پس آنچه از امر به صل استفاده میشود مطاردة با ازالة ندارد اما مطاردة با بقیه دارد من نماز را بخاطر اکل و شرب نمیتونم ترک کنم اما نماز را بخاطر ازاله میتونم ترک کنم هم در مرحله اقتضا هم در مرحله امتثال وجوب صلاة ناقص است اما وجوب ازاله تام است؛ لذا دو امر طولی تشکلیل شد ازل النجاسة ان عصیت فصل یعنی دیگه سراغ أکل و شرب نرو فصل.