موضوع: الأوامر/مسألة الضد /تنبیهات ترتب/ الدرس 79

تنبیه دوم از ترتب : اگر یکی از دو تکلیف مشروط به قدرت شرعی بود اما تکلیف دیگر مشروط به قدرت شرعی نبود آیا ترتب جاری است یا نه ؟

مثال اول : آب برای وضو دارد اما نیاز به رفع عطش دارد چه رفع عطش خود یا دیگری در اینجا صرف آب برای رفع عطش مشروط به قدرت شرعی نیست اما صرف آب برای وضو مشروط به قدرت شرعی است حال اگر آب را برای وضو مصرف کند نه برای عطش و حفظ نفس محترمه آیا وضو صحیح است ؟ دو قول در مساله است :

    1. قول اول از مرحوم میرزای شیرازی ره و شیخ انصاری ره و عده ای از علمای اصول که وضو باطل است و در اینجا ترتب جاری نیست.

    2. قول دوم : از سید اصفهانی در الوسیله و آقای حکیم در منهاج الصالحین مساله ۲۳ که وضو صحیح است و برخی از فقهای معاصر و متاخر قول اول و عده ای قول دوم را قبول دارند

مثال دوم : اگر دوران امر بین وضو و تیمم بخاطر اینکه وضو برایش حرج است و وظیفه او تیمم است و در عین حال وضو بگیرد آیا وضوی حرجی صحیح است یا باطل ؟

مثال سوم : مبلغی برای خریدن آب برای وضو دارد و از آن طرف واجب النفقه دارد اگر این پول را برای خرید آب بدهد و و ضو بگیرد وضو صحیح است یا نه ؟

اما دلیل عدم جریان ترتب برای صحت وضو : وضو بدون ملاک است چون خطاب ندارد کسی که وضو برایش حرج دارد یا در مقابل وضو رفع عطش امر اهمی است نزد شارع یا اداره واجب النفقه اهم است قطعا أین وضو امر ندارد وضوی بی ملاک مثل معلول بدون علت است همانطوری که معلول بدون علت محال است وضوی بدون ملاک هم صحیح نیست

اما دلیل قائلین به صحت وضو : همان قاعده ترتب است و مشکل ملاک و خطاب را که در دلیل منکرین ترتب بود را حل می کنند به این صورت که :

اولا : خطاب آیا به ماده ای است که مشروط به قدرت است یا به ماده است فقط نه قید به قدرت شرعی یعنی وقتی شارع فرمود اذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا وجوهکم.... حکم وجوب وضو بر روی ماده وضو رفته یا بر وضوی به شرط قدرت شرعی رفته است ؟ قطعا حکم بر روی ماده رفته چون اگر بر روی ماده به شرط قدرت شرعی می رفت باید این طوری بیان می کرد توضا إن کنت قادرا در حالی که فرمود توضا لذا از اطلاق ماده قید قدرت بدست نمی آید و این اطلاق ماده کاشف است به اینکه وضو ولو اینکه حرجی باشد ملاک دارد

ثانیا : ترتب توقف بر عدم احراز ملاک دارد و توقف بر احراز عدم ملاک ندارد و ما در اینجا عدم ملاک را احراز نکردیم لذا ترتب جاری است.

سوال به چه دلیل می گویید ما عدم ملاک را احراز نکردیم در حالی که این آب برای حفظ جان واجب اهم است ؟ حفظ جان اهم باعث می شود الزام را بر دارد اما مصلحت را بر نمی دارد یعنی وضو در این مقام واجب نیست اما ثابت نمی کند وضو بی ملاک است چون در احکام امتنانیه الزام برداشته می شود نه مصلحت و‌ ملاک و در تیمم هم الزام به وضو را بر می دارد اما مصلحت و ملاک را بر نمی دارد

نظر استاد : باید تفصیل قائل شد که در موارد ضرر قاعده ترتب جاری نمی‌شود و باید حکم به بطلان وضو داد چون مبغوض مولا است و مبغوضیت منافی با محبوبیت است و از این عبادت قصد قربت و تقرب حاصل نمی شود در حالی که رکن عبادت قصد قربت و تقرب است لذا وضو باطل است ضمن اینکه در بحث رفع عطش وجوب عقلی است و وقتی وجوب عقلی باشد موضوع تکلیف به ضد از بین می رود و رفع عطش عقلا واجب است وقتی عقلا واجب باشد موضوع تکلیف از بین رفت یعنی وضو واجب نیست و نباید وضو گرفت

اما در جایی که وضو حرجی باشد وضو صحیح است به همان دو دلیلی که گفته شد و آن دو دلیل در وضوی حرجی جاری نیست چون اضرار به غیر حرام است و هلاکت نفس محترمه حرام است پس موضوع تکلیف یعنی وضو از بین رفت و الان تمام الموضوع عطش است