موضوع: الأصول العملية/استصحاب /استصحاب حکم عقلی

( استصحاب - نظر مرحوم شیخ ره بر جریان استصحاب در احکام شرعیه فقط - اشکالات مرحوم آخوند بر ایشان - جواب استاد )

قول سوم مرحوم شیخ در رسائل که استصحاب در احکام شرعیه حجت هست اما در احکام عقلیه حجت نیست

    1. گاهی مستصحب حکم عقلی است مثل اینکه عقل حکم می کند به قبح تصرف در ملک غیر بدون اذن مالک یا عقل به قبح اضرار به غیر حکم می کند.

    2. مستصحب حکم شرعی است خواه احکام خمسه تکلیفی و خواه احکام وضعی باشد حال اگر می گویید در احکام عقلیه حجت نیست بخاطر این است که اولا مناطات احکام عقلیه روشن است و هیچ ابهام و اجمالی ندارد و ثانیا ملاکات احکام عقلیه بر اساس قیود موضوع است لذا اگر کسی شک کند در احکام عقلیه ، شک او به قیود موضوع بر می گردد مثلا شک در قبح تصرف برمی گردد که آیا این تصرف در مال غیر است یا نه و آیا این تصرف در مال غیر بدون اذن مالک هست یا نه ؟ پس شک در قبح تصرف بخاطر شک در بعضی ار قیود موضوع است و منشا شک یکی از دو تا قید است که نمیداند که آیا تصرف در مال غیر است و حال اینکه تصرف در مال غیر است و نمی داند با اذن مالک هست یا نه ؟

مثال دیگر : شک دارد راستگویی او در فلان موضوع حرام است یا نه ؟ چون نمیداند صداقت خودش مضر به حال آن طرف هست یا نیست ؟ پس شک در حکم عقلی به شک در قیود موضوع بر می گردد لذا استصحاب بقای حرمت یا قبح جاری نیست چه در مقتضی و چه در رافع

اما شک درحکم شرعی ، شک در قیود و موضوع نیست چرا که موضوع احکام شرعی با تمام قواعدش مشخص است همه میدانند نماز رو به قبله باید باشد یا وضو با اب مطلق باید باشد پس هرگز شک در بقای طهارت بر نمی گردد به شک در قیود موضوع

اشکال اول در کفایه : که ایشان این حرف شیخ را قبول دارد که ملاکات احکام عقلیه روشن هست اما اشکالش این است که چرا می گوید عقل قیود و ملاکات احکام را درک می کند درحالی که عقل برخی از قیودی که در موضوع دخیل نباشد را درک نمی کند مثلا یکی از قیود قبح کذب عدم النفع است که اگر دروغی بگوید و بحال او مفید نباشد شک می کنم که آیا این دروغ حرام است یا نه و قید عدم النفع ایا در حرمت دروغ دخیل است یا نه ؟ و هر کجا منفعت نداشت حرام است را عقل نمی تواند تشخیص بدهد اینجاست که نباید ایشان بفرماید شک در حکم عقل همه جا به قیود موضوع بر می گردد بلکه گاهی این است که قیود را می داند

اشکال دوم : در حاشیه فرائد الاصول( درر الفرائد ص ۵۱۶[1] ) که اگر قبول کنیم که عقل تمام

خصوصیات موضوع را درک می کند ولی باید ملازمه بین حکم شرع و عقل در مقام اثبات بررسی شود که ایا این ملازمه باقی است یا نه اگر این ملازمه باقی است استصحاب بقاء جاری است و اگر این ملازمه باقی نیست استصحاب بقاء جاری نیست مثلا در حرمت کذب شک کردم چون احتمال می دهم یک ملاکی نزد شارع است و آن ملاک الان نسبت به کذب وجود ندارد به محض این احتمال ملازمه از بین رفت و دیگر ملازمه بین حکم عقل و شرع ثابت نیست چون احتمال می دهم در نزد شارع یک قیدی برای حرمت کذب هست که عقل ما به آن نرسیده است ، با این وجود همه علمای اصول می گویند استصحاب بقای حرمت شرعی جاری است لذا به شما می گوید که نمی توان بخاطر اینکه شک در بعضی از قیود عقلی بکنید دست از استصحاب بر دارید درست است که منشا شک ما قید عقلی است و احتمال میدهم یک قیدی دخیل است اما همچنان استصحاب بقای حرمت جاری است مادامی که ثابت شود شرعا این کذب حرمتی ندارد

جواب استاد : ملازمه بین حکم عقل و شرع درصورتی است که عقل همه خصوصیات را بفهمد حال وقتی عقل نمی داند عدم النفع دخیل در موضوع هست یا نه یا فلان موضوع فلان قید را دارد یا نه ملازمه نیست آنوقت استصحاب بقای حرمت جاری نمی شود